Το Άγιο Όρος

Η Χερσόνησος του Άθω ή Άγιο Όρος ή το Περιβόλι της Παναγίας είναι ο βορειοανατολικός δάκτυλος της γιγαντιαίας µυθικής παλάµης της Χαλκιδικής, που εισέρχεται σε βάθος 60 και πλέον χιλιοµέτρων στο Αιγαίο πέλαγος.

Ο πρώτος οικιστής του Άθω είναι ο Άγιος Πέτρος ο Αθωνίτης τον 9^ο αιώνα. Ο Πατήρ ασκήτευσε εδώ επί 53 χρόνια, χωρίς να συναντήσει άνθρωπο. Μετά την κοίµησή του, το µυροβλύζον σκήνωμά του, αλλά και η φήµη της ασκητικής δράσης του, ελκύουν τους πρώτους Μοναχούς, προερχόμενους µάλλον από την Παλαιστινιακή γη. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη χρήση ονομασιών Παλαιστινιακών Μονών στον Άθω. Κατά το 859 - 860, ασκητεύει εδώ ο Άγιος Ευθύµιος, µαζί µε τον Ιωσήφ. ∆ύο μαθητές του Αγίου, ο Ιωάννης ο Κολοβός και ο Όσιος Βασίλειος, ιδρύουν τις πρώτες Μονές στον Άθω: ο πρώτος την οµώνυµη µονή κοντά στην Ιερισσό και ο δεύτερος άλλη οµώνυµη µονή στον Αρσανά της Ιεράς Μονής  Χιλανδαρίου. Ένας άλλος, σύγχρονός τους, ο Άγιος Βασίλειος εξ Αµορίου, ιδρύει µονύδριο στα ριζά του Άθωνα.

Το 883 εκδίδεται και το πρώτο αυτοκρατορικό χρυσόβουλλο, από τον Βασίλειο Α’ Μακεδόνα, µε το οποίο και ευνοείται η απρόσκοπτη ανάπτυξη του Αγίου Όρους σε µοναχοπολιτεία, µε το αίτηµα, οι εδώ ασκούµενοι να εύχονται «υπέρ της γαληνότητος και υπέρ παντός του των χριστιανών συστήµατος». Το δεύτερο χρυσόβουλλο εκδίδεται το 908, και το τρίτο το 934, όπου καταδεικνύεται το αυτοκρατορικό ενδιαφέρον υπέρ του Αγίου Όρους. Το 942 - 944, µε ειδικό επίσημο έγγραφο, διευθετείται και η οριοθέτηση μεταξύ των Αθωνιτών και των Ιερισσιωτών, µε φυσικό σύνορο το Ζυγό, όπως ισχύει μέχρι σήµερα. Τον 10^ο αιώνα το Άγιο Όρος επιβάλλεται ως πανορθόδοξη και οικουµενική µοναστική πολιτεία, από την παρουσία του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος γεννήθηκε στην Τραπεζούντα το 930 και πέθανε στη Μεγίστη Λαύρα, που αυτός ίδρυσε, το 997.

Τον 11^ο αιώνα το Άγιο Όρος αναγνωρίζεται ως η µεγαλύτερη µοναστηριούπολη της Οικουµένης. Οι µεγάλες Μονές είναι ήδη στερεωµένες: Μεγίστης Λαύρας, Βατοπεδίου, Ιβήρων, Ξηροποτάµου, Ζωγράφου, ∆οχειαρίου, Φιλοθέου, Εσφιγµένου, Ρωσικού, Αµαλφηνών. Λειτουργούν και περίπου 180 µονύδρια, κελλιά και καλύβες, ενώ ο αριθµός των µοναχών ανέρχεται σε 3.000 και πλέον. Οι µεγάλες Μονές είναι αυτοδιοικούµενες και ανεξάρτητες από τη βουλή του Πρώτου. Και καλούνται «βασιλικαί», «µέγισται», «πρώται», ενώ οι άλλες χαρακτηρίζονται ως «ελάσσω», «δεύτεραι», «τα υπό τον Πρώτον µοναστήρια».

Το 14^ο αιώνα το Άγιο Όρος θριαμβεύει δυναµικά και για πρώτη φορά, στη θεολογία, την τέχνη και τον Ησυχασµό. Ο Ησυχασµός δεν είναι απλώς ένα κίνηµα, είναι άσκηση και βίωση της Ορθοδόξου πνευµατικότητος, είναι µέθεξη του κεκρυµµένου µυστηρίου, είναι θεολογική ανάταση και βυθισµός. Εδώ συνέτρεξαν η αριστοκρατικότητα της πνευµατικής κοινωνίας µε την ταπεινοφροσύνη του ησυχαστικού βίου.

Οι Καρυές είναι η πρωτεύουσα του Αγίου Όρους. Στην ιστορία τους υπήρξαν µια ξεχωριστή µορφή µοναστικής κοινότητας. Ο ηγούµενος της Λαύρας των Καρυών - η επιλεγοµένη και Μέση - κατείχε τον τίτλο του Πρώτου της "Συνάξεως των Γερόντων". Στις Καρυές είναι εγκατεστηµένη η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους και η Ιερά Επιστασία, καθώς και τα αντιπροσωπεία των είκοσι Μονών. Επίσης υπάρχουν µια σειρά από υπηρεσίες όπως ο Πολιτικός ∆ιοικητής, η Αστυνοµική ∆ιοίκηση, τα ΕΛ.ΤΑ, ο ΟΤΕ και το Κοινοτικό Ιατρείο. Στο χώρο των Καρυών βρίσκεται και η γνωστή Αθωνιάδα Εκκλησιαστική Σχολή.

Το σηµαντικότερο κτίσµα µέσα στις Καρυές είναι ο ναός του Πρωτάτου -τιµάται στην Κοίµηση της Θεοτόκου-, που είναι και ο αρχαιότερος του Αγίου Όρους. Ο ρυθµός του ναού είναι βασιλική τρίκλιτος χωρίς τρούλο µε µεταγενέστερη προσθήκη εγκάρσιου κλίτους. Η αρχιτεκτονική του ιστορία εκτείνεται από τον 10ο αιώνα έως και τα µέσα του 20ου, που έλαβε χώρα η τελευταία ανακαίνισή του. Πρόσωπα σαν το µάγιστρο Λέοντα, αδελφό του Νικηφόρου Φωκά, και τον Ιωάννη Ίβηρα ευεργέτησαν και κόσµησαν µε πολλά κειµήλια το Πρωτάτο. Ο ναός του Πρωτάτου, µετά από την πυρκαγιά του 1290 αγιογραφήθηκε από τον πρωτοµάστορα της Μακεδονικής σχολής Μανουήλ Πανσέληνο στις αρχές του 14ου αιώνα. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας έγιναν κάποια συμπληρωματικά έργα. Το Το 1781 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο πάνω σε παλαιότερα θεµέλια. Με την πάροδο των χρόνων το κτίσµα άρχισε να εμφανίζει επικίνδυνες φθορές που υποχρέωναν την ανακαίνισή του. Το έργο αυτό ξεκίνησε το 1955, γεγονός που διέσωσε τις περίφηµες τοιχογραφίες του ναού, αλλά δηµιούργησε και κάποια προβλήµατα. Γνωστά στον Ορθόδοξο χώρο κειµήλια που κοσµούν το Πρωτάτο είναι η εικόνα της Θεοτόκου "Άξιον Εστίν" και του Χριστού "Αντιφωνητού".

Το πλοιάριο που προσεγγίζει τις ακτές του Αγίου Όρους, σαλπάρει από την Ουρανούπολη, από την πλευρά του Σιγγιτικού και παραπλέει την όχθη της χερσονήσου. Αρσανάδες και Μοναστήρια φαίνονται από την πλώρη. Φαίνονται οι Ιερές Μονές ∆οχειαρίου, Ξενοφώντος, Παντελεήµονος, Ξηροποτάµου. Ο επισκέπτης  αποβιβάζεται στη ∆άφνη. Ο εκεί χώρος είναι η πρώτη αίσθηση της ειρήνης του αναχωρητή και της βοής του κοσµικού, σε µια συµπλοκή κίνησης εισόδου και εξόδου. Ο ταξιδιώτης επιλέγει τον τόπο µετάβασής του είτε διά ξηράς είτε διά θαλάσσης. Ο καθένας για τους δικούς του λόγους πλησιάζει την αθωνική πολιτεία, αναζητά κάτι διαφορετικό και αυτή του το προσφέρει. Θα βρει φιλοξενία στο αρχονταρίκι, θα ακούσει λόγο παρακλήσεως και παρηγοριάς. Από την άλλη, η οµορφιά του φυσικού τοπίου, το πράσινο, το ερηµικό και βραχώδες, το γαλάζιο του ουρανού και της θάλασσας, συνδυάζονται αξιοθαύµαστα µε τα ακίνητα µνηµεία, που η ιστορία τους χάνεται πολλούς αιώνες πίσω. Μέσα σε αταλάντευτη ησυχία, ήχοι του παρελθόντος δένουν µε τη συνέχεια της λατρευτικής παράδοσης, του τυπικού, της Βυζαντινής ψαλµωδίας.

Από τα κελλιά στο ναό, από εκεί στην τράπεζα, έπειτα στα διακονήµατα, κάπου - κάπου και λίγη ξεκούραση. Γεύεσαι την ποικιλία του περιβόλου µε τα υψωµένα τείχη, το στενόχωρο του κελλιού, τη µόνωση του ησυχαστηρίου, την τραχύτητα του σπηλαίου· από τη Μεγίστη Λαύρα στη Σιµωνόπετρα, στην Ξηροποτάµου, τη Νέα Σκήτη, το κελλί του µακαριστού Γέροντος Παϊσίου, µέχρι τα Κατουνάκια και τα Καυσοκαλύβια. Ο κάθε χώρος είναι ξεχωριστά χαριτωµένος. Όλα µαζί πάλι αφήνουν την ίδια ευφραντική οσµή, τα συγκροτεί η µία επιστήµη του µοναχισµού, η µία δύναµη του Αγίου Πνεύµατος. Η ποικιλία και η ελευθερία υπάρχει σε σχέση ενότητας. Η ενότητα και η οµοιοµορφία, εκεί, ελευθερώνει. Υπακοή, ακτηµοσύνη, παρθενία. Οι τρεις µοναχικές αρετές. Η µία υποστηρίζει την άλλη.

Έρχεται η ώρα για τον εσπερινό, ακολουθεί τράπεζα µε λακωνικές κουβέντες, διδακτικές και θεοπρεπείς, µαζί και οι περισταλµένες φιγούρες των µοναχών και το λιτοδίαιτο γεύµα. Στη συνέχεια το τάλαντο συνάζει για το απόδειπνο. Ακολουθεί ανάπαυση. Λίγο µετά τα µεσάνυχτα, ο ηγούµενος, ο εκκλησιάρχης, οι ψάλτες, ο παπάς, ο διάκος, ο κανονάρχης, όλοι στη θέση τους. Οι κινήσεις απροσποίητες, µια ανέκφραστη δραµατουργία. Μετάνοιες, σταυροκοπήµατα, ασπασµός των εικόνων, των αγίων λειψάνων.

Όψεις µιας ζωής που µαζί µε άλλες αποτελούν την καθηµερινότητα του εκεί βίου. Η κοινότητα του βίου συντελεί αποτελεσµατικά στην κοινωνία της εν Χριστώ ζωής. Μια ποικιλοµορφία διακονηµάτων οικοδοµεί την πρακτική πλευρά της µοναχικής πολιτείας. Σαν ένα σώµα, ο ιερέας, ο µάγειρας, ο δοχειάρης (ο υπεύθυνος µοναχός για την αποθήκη τροφίµων της µονής), ο τραπεζάρης, ο βουρδουνάρης (µοναχός που φροντίζει τους σταύλους της µονής), ο κηπουρός συλλειτουργούν. Όµως, σ' ένα ζωντανό από το Πνεύµα οργανισµό, η καθηµερινότητα δεν είναι ρουτίνα που προκαλεί µονοτονία ή ανία. Απεναντίας, είναι αφορµή προσευχής, µετάνοιας, ταπείνωσης του φρονήµατος της σαρκός ζητά τη θέωση. Αυτό το φρόνηµα ζητά την αγάπη του Θεού και Πατρός.

Στο Άγιο Όρος µαθαίνει κανείς πως τα πάντα συλλειτουργούν δοξάζοντας τον Τριαδικό Θεό και τη Θεοτόκο. Εκεί, η ποικιλία των µορφών της µοναχικής ζωής, η πλούσια βλάστηση, η ετερότητα του κάθε µοναχού, το µέγεθος της ιστορικής κληρονοµιάς που φυλάγεται, όλα κατορθώνουν και συνυπάρχουν αρµονικά. Η ετερότητα και διαφορά δεν συνιστούν διαίρεση, φθορά και αποτυχία της ζωής ως κοινωνίας. Το κοινό όραµα της βασιλείας του Θεού φανερώνει την οικουµενικότητα του Χριστιανισµού και της Ορθοδοξίας.

Τα Μοναστήρια σήμερα είναι 20:

Πηγή υλικού

Δικτυακός χώρος: http://www.mountathos.gr/

Επιλογή υλικού

Αικατερίνη Διαμαντοπούλου,

Υπεύθυνη υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων