Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είναι η σημαντικότερη στρατιωτική και πολιτική φυσιογνωμία της Επανάστασης του 1821. Για την ευφυΐα, την τόλμη, τη σύνεσή του, αλλά και για τη βαρύτητα του λόγου του, που από νέο τον χαρακτήριζαν, επονομάσθηκε «Γέρος του Μοριά». Γεννήθηκε στο Ραμαβούνι της Μεσσηνίας στις 3 Απριλίου 1770, ενώ η καταγωγή του ήταν από το χωριό Λιμποβίσι της Αρκαδίας. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης προερχόταν από φημισμένη οικογένεια κλεφταρματολών. Το επώνυμο της οικογένειάς του αρχικά ήταν Τσεργίνης. Αργότερα, οι Κολοκοτρωναίοι υιοθέτησαν το αρβανίτικο όνομα Μπιθέγκουρας, που σημαίνει αυτόν που έχει έντονους γλουτούς, και στη συνέχεια μετέφρασαν επακριβώς το αρβανίτικο Μπιθέγκουρας σε Κολοκοτρώνης. Η οικογένειά του ανέδειξε πολλούς γενναίους κλεφταρματολούς-αγωνιστές και κατέβαλε βαρύ τίμημα στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων. Μέχρι την έκρηξη της Επανάστασης περίπου εβδομήντα Κολοκοτρωναίοι είχαν βρει το θάνατο στον αγώνα κατά των Τούρκων.
Σε ηλικία 20 ετών εντάχτηκε στα σώματα των κλεφτών της Πελοποννήσου και ειδικότερα στο σώμα του Ζαχαριά, όπου γρήγορα διακρίθηκε και έγινε πρωτοπαλίκαρο. Στη συνέχεια συγκρότησε δικό του σώμα και ανέπτυξε πλούσια δράση. Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από το Φιλικό Πάγκαλο. Ως απεσταλμένος της στη Μάνη σήκωσε μαζί με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στις 23 Μαρτίου 1821 τη σημαία της Επανάστασης στην Καλαμάτα και όντας επικεφαλής πολλών άλλων αγωνιστών, την απελευθέρωσε.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πρωταγωνίστησε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις του Αγώνα και σε πολλές κρίσιμες καμπές του αγώνα. Χαρακτηριστικά, η νίκη στο Βαλτέτσι το Μάιο 1821 ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη και έσφιξε τον κλοιό της πολιορκίας της Τρίπολης. Η άλωση της Τριπολιτσάς, το Σεπτέμβριο 1821, ήταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία του απελευθερωτικού αγώνα και παγίωσε τη θέση των επαναστατών. Οι επιτυχίες αυτές έμελλαν να τον αναδείξουν στη συνέχεια σε αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου. Αξίζει να επισημανθεί η στρατηγική φυσιογνωμία του Κολοκοτρώνη, καθώς διοικούσε τα στρατεύματα με ιδιοφυή τρόπο, χρησιμοποιώντας τις τακτικές του κλεφτοπολέμου. Επίσης μεγάλη σημασία έδινε στην καταστροφή των πόρων (τροφές - ζωοτροφές) του αντιπάλου καθώς και στην εξασφάλιση τροφής για το στράτευμα του. Μάλιστα οι Έλληνες κτηνοτρόφοι εκδήλωναν καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης την υποστήριξή τους στους αγωνιστές με τη διάθεσή χιλιάδων ζώων τους.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μέσα από τη διήγησή του για τα συμβάντα της ελληνικής φυλής από το 1770 ως το 1836 αναφέρει τα κάτωθι: αφού ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρία θέλησαν οι αγωνιστές να ξεκινήσουν την επανάσταση. Το κίνημα ξεκίνησε στις 22 Μαρτίου στην Καλαμάτα. Μέχρι τότε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έκανε ενέργειες στη Μάνη για να ενώσουν και να αδελφώσουν διάφορα Μανιάτικα σπίτια. Ταυτόχρονα ενημέρωνε τις επαρχίες να είναι έτοιμες την ημέρα του Ευαγγελισμού και κάθε Επαρχία να κινηθεί εναντίον των Τούρκων των τοπικών και να τους πολιορκήσουν στα διάφορα φρούρια.
Αφού συγκεντρώθηκαν με το Ζαϊμη και τους άλλους, οι Τούρκοι ήθελαν να ελέγξουν αν το στράτευμά τους είναι μεγάλο. Μάλιστα ο Μπέης Μαυρομιχάλης τους στήριξε και δεν τους πρόδωσε στους Τούρκους. Στις 23 Μαρτίου έγινε μάχη με τους Τούρκους στην Καλαμάτα. Στις 24 Μαρτίου 1821 έφθασαν στη Σκάλα της Μεσσηνίας. Ξημερώματα 25 Μαρτίου, ημέρας εορτασμού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ξεκίνησαν από τη Σκάλα και πήγαν στο Δερβένι του Λεονταριού. Πρόσταξε τους Έλληνες να πιάσουν τα άρματα. Πάτησε τη βούλα του λέγοντας ότι όποιο χωριό δεν ήθελε να ακολουθήσει τη φωνή της Πατρίδος τσεκούρι και φωτιά. Η μάχη ξεκίνησε την αυγή και διήρκησε έξι ώρες. Η στρατιά των Τούρκων ήταν μεγάλη, ενώ οι λίγοι Έλληνες πολέμησαν στα ταμπούρια. Οι Σπαρτιάτες πολέμησαν τότε μιμούμενοι το Λεωνίδα. 300 ήταν οι πρώτοι, χιλιάδες οι Τούρκοι. Μετά από σκληρή μάχη και αιματοχυσία επήλθε η πρώτη νίκη κατά των Τούρκων.
Παράλληλα ο Κολοκοτρώνης άρχισε να συμμετέχει ενεργά και στην πολιτική, αφού εκλέχτηκε μέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας και έγινε αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού, με πρόεδρο τον Μαυροκορδάτο. Όταν η πρωτεύουσα του Μοριά έπεσε στα χέρια του Ιμπραήμ στις 11 Ιουνίου του 1825, ο Γέρος του Μοριά προσπάθησε να ανασυγκροτήσει τον αγώνα, παρενοχλώντας τον εχθρό, στρατολογώντας αγωνιστές και φροντίζοντας για την επιμελητεία. Επιστρέφοντας στην Πελοπόννησο μετά την επιδρομή του στην Στερεά Ελλάδα, ο Ιμπραήμ προσπάθησε να εξαφανίσει τις επαναστατικές εστίες που απέμεναν στο Μοριά. Ο Κολοκοτρώνης τότε εφάρμοσε τακτική ανταρτοπόλεμου, προξένησε μεγάλες απώλειες στο στρατό του Ιμπραήμ, φέρνοντάς τον σε δύσκολη θέση. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1827, όταν ο Αιγύπτιος πασάς άρχισε να πυρπολεί τα χωριά και τους αγρούς αναγκάζοντας τους κατοίκους να δηλώσουν υποταγή μπροστά στον κίνδυνο του λιμού, ο Γέρος του Μοριά εξαπέλυσε τα παλικάρια του στα χωριά που δήλωσαν υποταγή και πότε με το καλό πότε με τη βία κατάφερε να κρατήσει τη φλόγα της επανάστασης. Τα λόγια του ήχησαν τότε χαρακτηριστικά: «Φωτιὰ στὰ σπίτια καὶ τσεκούρι στὴν περιουσία καὶ τὸ λαιμὸ ἐκείνων ποὺ κάνουν τὰ χατίρια τῶν Τούρκων. Φωτιὰ καὶ τσεκούρι στοὺς προσκυνημένους». Και στα απομνημονεύματά του μάλιστα σημειώνει χαρακτηριστικά: «Μόνον εἰς τὸν καιρὸν τοῦ προσκυνήματος ἐφοβήθηκα διὰ τὴν πατρίδα μου».
Με την έλευση του Καποδίστρια ο Κολοκοτρώνης τάχθηκε ένθερμα υπέρ της πολιτικής του. Επίσης πρωτοστάτησε στα γεγονότα για την εκλογή του Όθωνα.
Τα μετέπειτα χρόνια ο Γέρος του Μοριά έζησε στην Αθήνα, τη νέα πρωτεύουσα της Ελλάδας, όπου ευτύχησε να γνωρίσει τη γενική αναγνώριση για την προσφορά του στον αγώνα. Έλαβε το βαθμό του στρατηγού, διορίσθηκε σύμβουλος Επικρατείας, τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος και ορίσθηκε μέλος της επιτροπής για την ανέγερση του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Κατά την περίοδο αυτή γράφτηκαν τα απομνημονεύματά του από το Γεώργιο Τερτσέτη καθ' υπαγόρευση του ίδιου του Κολοκοτρώνη με τον τίτλο «Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836». Τα απομνημονεύματα αυτά εκδόθηκαν το 1846 και αποτελούν πολύτιμη μαρτυρία και ιστορική πηγή για τον επαναστατικό αγώνα.
Άξια θλίψης και πόνου είναι η φυλάκιση του Γέρου του Μοριά στο Ναύπλιο το 1834. Μετά τη δίκη και την καταδίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα στο Βουλευτικό για εσχάτη προδοσία στις 26 Μαΐου 1834, από το καθεστώς της Αντιβασιλείας, οι δυο αγωνιστές της ελευθερίας φυλακίστηκαν στο Παλαμήδι. Η φυλακή του Κολοκοτρώνη είναι ένα βαθύ μπουντρούμι - αποθήκη χωρίς διαμορφωμένο δάπεδο, από την οποία μπορεί να εισέλθει κανείς μόνο σκυφτός, στον κεντρικό προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, αμέσως στη νότια πλευρά της ομώνυμης εκκλησίας. Οι φυλακές αυτές βρίσκονταν στις καμάρες του προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, όπως και οι αντίστοιχες φυλακές στον προμαχώνα του Μιλτιάδη.
Κοιμήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1843. Στις 10 Οκτ. 1930 τα οστά του διακομίσθηκαν στο Μνημείο των Προκρίτων, δίπλα στην πλατεία Άρεως της Τρίπολης, για να τοποθετηθούν αργότερα, στις 25 Σεπτεμβρίου 1993, σε ειδική κρύπτη στη βάση του ανδριάντα του, που τον αναπαριστά πάνω στο άλογό του και που αναγέρθηκε στο κάτω μέρος της πλατείας.
Γνωστό Δημοτικό τραγούδι υμνεί τον Κολοκοτρώνη και την ηρωική του οικογένεια:
«Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά κι ο ήλιος στα λαγκάδια,
λάμπουν και τ' αλαφρά σπαθιά των Κολοκοτρωναίων,
που 'χουν τ' ασήμια τα πολλά, τις ασημένιες πάλες,
τις πέντε αράδες τα κουμπιά, τις έξι τα τσαπράζια,
οπού δεν καταδέχονται τη γη να την πατήσουν.
Καβάλα τρώνε το ψωμί, καβάλα πολεμάνε,
καβάλα πάν' στην εκκλησιά, καβάλα προσκυνάνε,
καβάλα παίρν' αντίδερο απ’ του παπά το χέρι.
Φλουριά ρίχνουν στην Παναγιά, φλουριά ρίχνουν στους άγιους,
και στον αφέντη το Χριστό τις ασημένιες πάλες.
"Χριστέ μας, 'βλόγα τα σπαθιά, 'βλόγα μας και τα χέρια”….»
Πηγή υλικού
- Δικτυακός χώρος http://arcadia.ceid.upatras.gr/
- 1821. Οι πρωτεργάτες αφηγούνται την Επανάσταση, Έκδοση της Εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», Ε Ιστορικά, Μάρτιος 2010, σελ. 61-66
Επιλογή υλικού
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου
Υπεύθυνη υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων
Login
Υπενθύμιση κωδικού