Ως γνωστόν η Μονή του οσίου Σάββα του ηγιασμένου είναι μία των αρχαιοτέρων και η ακριβεστέρα εις μοναστικήν παράδοσιν και άσκησιν εκ των Μονών του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων.
Αύτη ιδρύθη από τον όσιον Σάββαν, ο οποίος προσήλθεν από την Μουταλάσκην της Καππαδοκίας εις την Αγίαν Γην, το 456 μ.Χ. εις ηλικίαν 18 ετών. Ο άγιος Σάββας εμαθήτευσεν υπό τον όσιον Ευθύμιον και τον όσιον Θεόκτιστον επί δεκαπενταετίαν και εμόνασεν επί πενταετίαν εις άκραν νηστείαν, προσευχήν και ησυχίαν εις σπήλαιον της όχθης του χειμάρρου των Κέδρων προς την περιοχήν της Νεκράς Θαλάσσης.
Οι αναχωρηταί της περιοχής αυτής διέκριναν εις το πρόσωπόν του τον πεφωτισμένον άνθρωπον υπό του Αγίου Πνεύματος και τον παρεκάλεσαν να συστήση Μονήν και να αναλάβη την πνευματικήν χειραγώγησίν των.
Καμπτόμενος ο Όσιος Σάββας εις τας παρακλήσεις των, ίδρυσεν ναόν του Αγίου Νικολάου, τον πρώτον της Μονής, εις την δεξιάν όχθην του χειμάρρου των Κέδρων απέναντι του ασκητηρίου του. Τον ναόν τούτον ωνόμασε «θεόκτιστον», επειδή κατά το ήμισυ και πλέον ήτο εντός φυσικού βράχου υπό της θείας χειρός κατασκευασθέντος. Εις τον ναόν τούτον ετέλουν τας ακολουθίας των οι μοναχοί, τους οποίους εδέχετο ο άγιος Σάββας.
Αργότερον ανήγειρε με την χρηματικήν επιχορήγησιν του αυτοκράτορος Ιουστινιανού το μέγα Καθολικόν της Μονής προς τιμήν του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Η ιδρυθείσα αύτη Μονή υπό του αγίου Σάββα ήτο Λαύρα. Εις αυτήν δηλαδή ο άγιος Σάββας εδέχετο μοναχούς, οι οποίοι είχον δοκιμασθή προηγουμένως εις μοναστήριον κοινόβιον, ευρίσκοντο εις προκεχωρημένον στάδιον μοναχικής ασκήσεως και εις την Λαύραν επεδίδοντο ενδελεχώς εις τα κελλία των εις την νοεράν προσευχήν και συνηθροίζοντο εις το Κυριακόν την Κυριακήν και τας εορτάς δια κοινήν προσευχήν. Ο όσιος Σάββας ανεδείχθη ο αρχηγός του λαυρεωτικού μοναχικού βίου όλης της Παλαιστίνης, εν ω ο συμπατριώτης του εκ Καππαδοκίας, όσιος Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης, ανεδείχθη ο αρχηγός του Κοινοβιακού βίου. Εις το Κοινόβιον εγίνοντο δεκτοί οι αρχάριοι μοναχοί, οι οποίοι παρέμενον άχρι καιρού, αναλόγως προς την πρόοδον αυτών, ζώντες μοναστικήν ζωήν κοινής προσευχής και εργασίας υπό την αυστηράν καθοδήγησιν του ηγουμένου, προετοιμαζόμενοι δια την μοναχικήν ζωήν εις την Λαύραν. Ομού και οι δύο αυτοί πατέρες συνεργαζόμενοι ανεδείχθησαν, διαρκούντος του 5ου αιώνος, οι πνευματικοί ηγέτες της μοναστικής ζωής της Παλαιστίνης και οι αμύντορες της Ορθοδοξίας εναντίον της καινοφανούς αιρέσεως του μονοφυσιτισμού.
Ζώντος του οσίου Σάββα, αλλά και μετά την Κοίμησίν του εκατοντάδες μοναχών έζησαν εις την Μονήν του και πολλοί ηγίασαν. Εις την Μονήν αυτήν ησκήτευσαν ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο Κοσμάς ο μελωδός, ο Θεοφάνης και ο Θεόδωρος οι Γραπτοί αδελφοί, ο Ανδρέας Αρχιεπίσκοπος Κρήτης ο Ιεροσολυμίτης, ο Μιχαήλ ο Σύγκελλος και άλλοι.
Δια μέσου των αιώνων υπό ευμενείς αλλά και υπό αντιξόους περιστάσεις η Μονή παρέμεινε πρότυπον ακριβούς τυπικού ακολουθιών και μοναχικής ζωής, πνευματική εστία της Σιωνίτιδος Εκκλησίας αλλά και της Ορθοδοξίας όλης, εμπνέουσα το δέος και τον θαυμασμόν με το ταπεινόν, απλούν, ανεπιτήδευτον, ησυχαστικόν και αθόρυβον ήθος των μοναχών της.
Συμφώνως προς την κρατήσασαν τάξιν, το Τυπικόν της εορτής της Ιεράς Μονής του αγίου του Σάββα ηγιασμένου εν συντομία έχει ως εξής:
Αρχιερατική συνοδεία κατέρχεται από το Πατριαρχείον εις την Ιεράν Μονήν, παραμένουσα επί τριήμερον δια την εορτήν του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού εις το προς τιμήν αυτού παρεκκλήσιον παρά τον τάφον αυτού, του οσίου πατρός ημών Σάββα εις το Καθολικόν της Μονής, και του αγίου Νικολάου εις τον επ' ονόματι αυτού ναόν.
Ούτως εγένετο και εφέτος. Αρχιερατική συνοδεία, της οποίας προεξήρχε ο Αρχιεπίσκοπος Γεράσων κ. Θεοφάνης, κατήλθεν εις την Μονήν την παραμονήν της εορτής του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, την Τετάρτην, 3/16ην Δεκεμβρίου. Εις το παρεκκλήσιον αυτού ετελέσθη Εσπερινός και θ. Λειτουργία, προεξάρχοντος του Αρχιεπισκόπου Γεράσων κ. Θεοφάνους.
Δια την εορτήν του οσίου πατρός ημών Σάββα κατήλθε το εσπέρας της Πέμπτης, 4 /17ης Δεκεμβρίου, μετά συνοδείας εξ Ιεροσολύμων η Α.Θ.Μ. ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων κ.κ. Θεόφιλος Γ'. Εις την είσοδον της Μονής επεφυλάχθη εις τον Μακαριώτατον θερμή υποδοχή από τον πνευματικόν της Λαύρας, Αρχιμανδρίτην π. Ευδόκιμον και τους μοναχούς της Λαύρας, από τους προσκυνητάς εξ Ελλάδος και τους εντοπίους χριστιανούς από την Βηθλεέμ, το Χωρίον των Ποιμένων και την Μπετζάλλαν.
Ενδεδυμένος τον μανδύαν ο Μακαριώτατος, κατήλθε και προσεκύνησε εις τον τάφον του οσίου, ευρισκόμενον εις τον κεντρικόν προαύλειον χώρον της Μονής και το σεπτόν αυτού λείψανον, επιστραφέν υπό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας το 1965, και φυλασσόμενον εις την λάρνακαν αυτού εις το Καθολικόν της Μονής. Ηκολούθησε σύντομος δέησις, μικρόν κέρασμα και ανάπαυσις. Την τράπεζαν δι' όλους προηγουμένως είχεν ευλογήσει ο διαμένων καθ' όλον το τριήμερον Αρχιερεύς.
Περί την 9ην εσπερινήν κοσμικήν ώραν ήρχισεν η αγρυπνία με το Μικρόν Απόδειπνον, τους Χαιρετισμούς του οσίου Σάββα, και τον Εσπερινόν μετά της Αρτοκλασίας, προεξάρχοντος του Μακαριωτάτου. Περί το μεσονύκτιον οι ήδη κεκοπιακότες ανεχώρησαν δια τα κελλία των δια μικράν ανάπαυσιν, οι πλέον δε γεγυμνασμένοι και δη Αγιοσαββίται πατέρες παρέμειναν συνεχώς αναγινώσκοντες.
Κατελθών ο Μακαριώτατος εις την ενάτην ωδήν, έψαλε τας Καταβασίας, προεξήρξε της ακολουθίας του Όρθρου και εν συνεχεία του μυστηρίου της θ. Λειτουργίας, συλλειτουργούντων Αυτώ του Ιερωτάτου Μητροπολίτου Ελευθερουπόλεως κ. Χριστοδούλου, Γέροντος Δραγουμάνου, του Ιερωτάτου Μητροπολίτου Μπαχούμ και Λαζέτης κ. Δημητρίου του Πατριαρχείου της Γεωργίας, των Σεβασμιωτάτων Αρχιεπισκόπων Γεράσων κ. Θεοφάνους, Κωνσταντίνης κ. Αριστάρχου, Γέροντος Αρχιγραμματέως και Θαβωρίου κ. Μεθοδίου, Προέδρου των Οικονομικών και Ιερομονάχων, Ιεροδιακόνων και Ιερέων εκ διαφόρων ενοριών του Πατριαρχείου προσελθόντων και πολλών πιστών εκ των περιχώρων της Βηθλεέμ εν κατανύξει και ευλαβεία μετεχόντων, ψαλλόντων δε εις ακριβές βυζαντινόν ύφος του Αρχιμανδρίτου Αριστοβούλου, του Αγιορείτου μοναχού π. Ευθυμίου, του Αρχιμανδρίτου Φιλοθέου και του ιεροψάλτου κ. Χαραλάμπους Βακάκη.
Η όλη αγρυπνία με επίκεντρον την θ. Λειτουργίαν εμυσταγώγησε πάντας εις την αλήθειαν του σαρκωθέντος, σταυρωθέντος και αναστάντος Ιησού Χριστού, όπως διαφυλάσσει αυτήν η Ορθόδοξος χριστιανική μοναχική παράδοσις. Εις τούτο συνέβαλον κατά πολύ αι πράαι και ταπειναί μορφαί των αγίων εις τας παλαιάς και νέας βυζαντινάς τοιχογραφίας, ο ιλαρός φωτισμός των κανδηλών και η πρόθυμος διακονική διάθεσις των Αγιοσαββιτών Πατέρων παρά τον κόπον αυτών.
Ο Μακαριώτατος εκήρυξε τον θείον λόγον εις τους πιστούς περί του οσίου Σάββα ως προσώπου ουχί μόνον ασκητικής αλλά και χριστιανικής ζωής, ζωής ταπεινώσεως, εμπράκτου αγάπης και ορθοδόξου κηρύγματος και διένειμε φυλλάδια Ορθοδόξου κατηχήσεως του περιοδικού: «Φώς Χριστού» /Νουρ -Ιλ -Μασίχ».
Εις το κέρασμα μετά την θ. Λειτουργίαν ο Μακαριώτατος ηυχαρίστησε τον Πνευματικόν της Λαύρας, Αρχιμανδρίτην π. Ευδόκιμον, όντως ανακαινιστήν της Μονής και τους Αγιοσαββίτας Πατέρας δια τον κόπον αυτών, προκειμένου να τελέσουν με τελειότητα την εορτήν και ηυχήθη εις αυτούς τας πρεσβείας της Θεοτόκου και του αγίου Σάββα του ηγιασμένου.
Αναχωρήσαντος του Μακαριωτάτου και της συνοδείας Αυτού την πρωΐαν της εορτής του οσίου Σάββα, παρέμεινεν ο Αρχιερεύς Αρχιεπίσκοπος Γεράσων Θεοφάνης, ο οποίος ετέλεσε την εορτήν του Αγίου Νικολάου εις τον επ ὀνόματι αυτού ναόν, ένθα και φυλάσσονται τα λείψανα των υπό των Περσών αναιρεθέντων, το 614 μ.Χ. Αββάδων Πατέρων. Κατά την τάξιν μετά την θ. Λειτουργίαν ετελέσθη το μνημόσυνον των κεκοιμημένων Πατέρων έμπροσθεν του κουβουκλίου του τάφου του οσίου Σάββα εις το προαύλειον της Μονής, κάτωθι του οποίου είναι και το κοιμητήριόν των.
Τοιουτοτρόπως, δόξα τω παναγάθω Θεώ ημών, ετελέσθησαν οι τριήμεροι εορτασμοί της Ιεράς Λαύρας του οσίου πατρός ημών Σάββα του ηγιασμένου, του οποίου τας πρεσβείας προς Κύριον ευχόμεθα να έχωμεν πάντες δια τον αγιασμόν και την σωτηρίαν ημών. Γένοιτο.
Εκ της Αρχιγραμματείας