Η οικοδόμηση της περίφημης Βασιλικής του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι της Ιταλίας ανήκει στον Ηγούμενο αυτής, Αβά Ηλία, η μορφή του οποίου σημάδεψε ανεξίτηλα την ιστορία της περιοχής τις τελευταίες δεκαετίες του 11ου αιώνα. Οι ιστορικοί αποδίδουν σε αυτόν τόσο την οικοδόμηση του μεγαλοπρεπούς αυτού χριστιανικού Ναού, όσο και το σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική του μνημείου.
Ο Αβάς Ηλίας γεννήθηκε στο Μπάρι περίπου το 1030 από μια οικογένεια της τοπικής αριστοκρατίας. Μετά τις σπουδές του σε γνωστό μοναστήρι ανέλαβε καθήκοντα εφημερίου σε μια μικρή εκκλησία. Αργότερα, κατά την περίοδο της κατάκτησης της πόλης από τους Νορμανδούς, ο Ηλίας εκάρη Ηγούμενος της Μονής του Αγίου Βενεδίκτου. Ο Ηλίας επελέγη ομόφωνα για τη θέση αυτή, καθώς οι θεολογικές του γνώσεις, ο μοναχικός βίος που διήγε, η έντονη πνευματικότητα, το ήθος και η ευθυκρισία του αποτελούσαν στοιχεία θαυμασμού και αποδοχής από την εκκλησιαστική κοινότητα.
Για δεκαπέντε χρόνια ο Αβάς Ηλίας ήταν αφοσιωμένος στη διοίκηση της Μονής του Αγίου Βενεδίκτου, προσπαθώντας να διαχειριστεί τη δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει ολόκληρη η πόλη, μετά την υποδούλωσή της στον Νορμανδικό λαό. Το Μπάρι είχε χάσει την αίγλη του και τον τίτλο της πρωτεύουσας της Μεσογείου, ενώ οι εμπορικές δραστηριότητές του είχαν περιοριστεί πολύ. Μέσα σε αυτήν την δύσκολη οικονομική και κοινωνική κατάσταση, η ιδέα της απόκτησης των λειψάνων ενός δημοφιλούς Αγίου ήταν η τελευταία ελπίδα ανάκαμψης της πόλης από την κρίση.
Ο Αβάς Ηλίας ήταν ο πρωτεργάτης που έσπειρε αυτήν την ιδέα. Στο έργο «Θρύλος του Κιέβου» (περίπου το 1095) αναφέρεται ότι ο Άγιος Νικόλαος παρουσιάστηκε στο όνειρο ενός αγίου ιερέα από το Μπάρι και του ζήτησε να παρακινήσει τους συμπολίτες του να πάνε στα Μύρα και να φέρουν στην πόλη τους τα λείψανά του. Οι ντόπιοι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι αυτός ο άγιος ιερέας είναι ο Ηλίας.
Πράγματι το απόγευμα της Κυριακής 9 Μαΐου 1087 έφτασαν τα λείψανα του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι. Ο λαός τα υποδέχτηκε με χαρά, αλλά και με σύγχυση, καθώς δεν υπήρχε κάποιο επίσημο πρόσωπο να παραλάβει τα λείψανα, καθώς ακόμα και ο Αρχιεπίσκοπος απουσίαζε. Τότε λόγω των συνθηκών ο Αβάς Ηλίας ανέβηκε στο καράβι και παρέλαβε τα λείψανα από τους καπετάνιους. Αυτός θα τα διαφύλασσε στη Μονή του Αγίου Βενεδίκτου, μέχρι να μεταφερθούν σε ένα αποδεκτό και ασφαλές μέρος.
Όταν επέστρεψε ο Αρχιεπίσκοπος Ursone επισκέφθηκε τη Μονή για να προσκυνήσει τα άγια λείψανα. Τότε με τη βοήθεια οπλισμένης φρουράς προσπάθησε να πάρει τα λείψανα και να τα μεταφέρει στον Καθεδρικό Ναό. Ακολούθησε σύγκρουση με αίσιο τέλος, καθώς ανατέθηκε στον Αβά Ηλία η ανέγερση νέου Ναού, όπου θα διαφυλάσσονταν τα ιερά λείψανα.
Ο Αρχιεπίσκοπος προέβη σε μια σειρά κατεδαφίσεων κάποιων οικοδομημάτων, όπως των Ναΐσκων της Αγίας Σοφίας, του Αγίου Στεφάνου, του Αγίου Ευστρατίου και του Αγίου Δημητρίου στο ανάκτορο του Κατεπάνω, καθώς και ανοικοδομήσεων και εκ νέου χρήσης των υλικών του ανακτόρου. Μια από τις αίθουσες του κτιρίου, γεμάτη βυζαντινές κολόνες, επιλέχθηκε για να λειτουργήσει ως κρύπτη, δηλαδή υπόγεια εκκλησία, που θα στέγαζε την αγία Τράπεζα με τη μαρμάρινη λάρνακα των λειψάνων.
Μετά το θάνατο του Αρχιεπισκόπου Ursone, ο Ηλίας εξελέγη ομόφωνα από λαό και κλήρο ως νέος Αρχιεπίσκοπος στο Μπάρι. Οι ικανότητες, η προσωπικότητα και το έργο του εκτιμήθηκαν από τους πολίτες που τον σέβονταν και τον εμπιστεύονταν.
Με αφορμή τη Σύνοδο στο Μπάρι το 1098 εγχαράχτηκε ο υπέροχος επισκοπικός θρόνος, που μέχρι σήμερα αποτελεί πραγματικό αριστούργημα του εσωτερικού οικοδομήματος του Αγίου Νικολάου. Οι λέαινες της οπίσθιας πλευράς που δαγκώνουν ένα κεφάλι εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο την πολεμική ατμόσφαιρα την περίοδο εκείνη. Μετά από τη Σύνοδο, τον επισκοπικό θρόνο κατέλαβε ο Ηλίας, που υπήρξε ακλόνητος υπερασπιστής και υποστηρικτής των ταξιδιωτών και των προσκυνητών. Πράγματι, πολλές μαρτυρίες της εποχής αναφέρουν τις πρωτοβουλίες του Αβά Ηλία να προσφέρει αξιοπρεπή υποδοχή σε αυτούς που έρχονταν να προσκυνήσουν τα λείψανα του Αγίου Νικολάου.
Μετά από δεκαπέντε χρόνια εργασιών, μετά το 1100, η Βασιλική ορθωνόταν επιβλητική προς τον ουρανό. Είχε βέβαια την αυστηρή και ογκώδη όψη των ρωμανικών ναών, μα το κεντρικό κλίτος, χάρις στην αιχμηρή πανύψηλη κορυφή του, έμοιαζε να διεισδύει στον ουρανό. Ανάμεσα σε νέες κατασκευές (όπως ο νορμανδικός πύργος που χρησιμοποιήθηκε για καμπαναριό) και παλαιές (όπως ο ελληνικός πύργος που δείχνει προς την εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου) το χτίσιμο του Ναού είχε ολοκληρωθεί χάρις στις προσπάθειες του Αβά Ηλία. Το μόνο που έμενε ήταν η διακόσμηση του μνημείου.
Στις 25 Μαΐου 1105 ο Ηλίας κοιμήθηκε εν Κυρίω, μετά από μια ζωή γεμάτη πνευματικά κατορθώματα. Η επιγραφή πάνω στη σαρκοφάγο του, πραγματικό λογοτεχνικό αριστούργημα, υποδηλώνει την αγάπη και τη θλίψη του κόσμου για το χαμό του. Εκεί εκθειάζεται η σοφία του και παραλληλίζεται με δυο προσωπικότητες: με το βασιλιά Σολομώντα για τη σοφία του και με τον προφήτη Ηλία για το προφητικό πνεύμα και την αγιότητα του βίου του. Όπως δηλαδή ο Σολομών είχε ανεγείρει το Ναό της Ιερουσαλήμ, έτσι και ο Αβάς Ηλίας ανήγειρε αυτό τον υπέροχο ναό που ορθώνεται μέσα σε ένα χρυσό φως. Και όπως ο προφήτης Ηλίας ηρπάγη στους ουρανούς με το πύρινο άρμα του, έτσι και ο Αβάς Ηλίας δεν πέθανε, αλλά κοιμήθηκε μόνο, ενώ το πνεύμα του υψώθηκε και αιωρείται ψηλά ανάμεσα στα αστέρια.
Πηγή Υλικού: Περιοδικό «Δελτίον του Αγίου Νικολάου», Bollettino di San Nicola, Anno LVI, 2007, Supplemento al N.3 (Maggio - Giugno)
Επιλογή υλικού:
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου
Υπεύθυνη Υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων
Login
Υπενθύμιση κωδικού