Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στην ομώνυμη οδό και είναι πεντάκλιτη βασιλική με εγκάρσιο κλίτος και με πλούσιο ζωγραφικό και μαρμάρινο διάκοσμο με περίτεχνα κιονόκρανα. Στο υπόγειο του ναού βρίσκεται ο χώρος μαρτυρίου του Αγίου Δημητρίου, καθώς και του Αγίου Νέστορος. Από τα ψηφιδωτά του, ξεχωρίζει αυτό που απεικονίζει τον ίδιο τον Άγιο με δύο μικρά παιδιά και ένα άλλο, που απεικονίζει τον Άγιο ανάμεσα στον Επίσκοπο και στον Έπαρχο, οι οποίοι ανακαίνισαν τον Ιερό Ναό.

Σύμφωνα με πηγές, πρωτοχτίστηκε πάνω από ένα ρωμαϊκό λουτρό στο οποίο μαρτύρησε ο Άγιος το 303. Η παράδοση αναφέρει ότι από το σημείο όπου μαρτύρησε ο Άγιος άρχισε να αναβλύζει μύρο. Το 324, όταν ορίστηκε ο Χριστιανισμός ως επίσημη θρησκεία του κράτους οι Θεσσαλονικείς οικοδόμησαν ένα μικρό τρίκλιτο Ναό στο σημείο αυτό. Η φήμη του Ναού αυτού σύντομα εξαπλώθηκε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο διότι αποδείχτηκε ότι το μύρο είχε ιαματικές ιδιότητες. Προσκυνητές κατέφταναν από όλα τα μέρη του κόσμου για να προσευχηθούν και να θεραπευτούν.

Ο πρώτος Ναός οικοδομήθηκε από τον Έπαρχο του Ιλλυρικού Λεόντιο το 412-413 μ.Χ. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λεόντιος θεραπεύτηκε από κάποια ανίατη ασθένεια που τον ταλάνιζε και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Άγιο, αντικατέστησε το μικρό τρίκλιτο Ναό με μια επιβλητική Βασιλική. Η Βασιλική στεκόταν εκεί μέχρι και τα χρόνια του Αυτοκράτορα Ηρακλείου τον 7ο αιώνα και κατόπιν καταστράφηκε από φωτιά. Μετά την καταστροφή του, ανάμεσα στα 628-634, χτίστηκε στη θέση του πεντάκλιτη Βασιλική από τον Επίσκοπο Ιωάννη. 

Ο Ναός ανοικοδομήθηκε με μερικές διαφοροποιήσεις αμέσως μετά. Το 904 όμως λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς και λίγο αργότερα το 1185  λεηλατήθηκε ξανά από τους Νορμανδούς. Κατά τη δεύτερη λεηλασία, τα λείψανα του Αγίου μεταφέρθηκαν στην Ιταλία από καλόγερους που ήθελαν να τα διασώσουν. Το 13ο αιώνα ο Ναός επισκευάστηκε και ανακαινίστηκε. Την εποχή εκείνη χτίστηκε και το παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου στην νοτιοανατολική πλευρά του Ναού του Αγίου Δημητρίου από τον πρωτοστράτορα Μιχαήλ Γλαβά Ταρχανειώτη, σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται στο παρεκκλήσι. Το 1430, κατά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, ο Ναός δέχτηκε μια ακόμα πιο βάναυση λεηλασία, σε σημείο που οι τοίχοι του έμειναν σχεδόν γυμνοί. Η εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με το όνομα Κασημιά Τζαμί και παρέμεινε στην κατάσταση αυτή έως την απελευθέρωση της πόλης.

Στη μεγάλη πυρκαγιά, η οποία κατέστρεψε τα 2/3 της πόλης τον Αύγουστο του 1917, το μνημείο σχεδόν αφανίστηκε. Αναστηλώθηκε και παραδόθηκε στους πιστούς στις 26 Οκτωβρίου του 1949, την ημέρα της γιορτής του άγιου.

Λίγο αργότερα το 1978 τα λείψανα του Αγίου επέστρεψαν από το αββαείο του Αγίου Λαυρεντίου στο Κάμπο της Ιταλίας και τοποθετήθηκαν σε μια αργυρή λάρνακα όπου φυλάσσονται ως σήμερα. Από το 1988 το υπόγειο λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος, όπου εκτίθενται συλλογή γλυπτών, κιονόκρανων, θωρακίων και αγγείων από τον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου. Στην κρύπτη του Ναού λειτουργεί μουσειακή έκθεση με τη γλυπτή διακόσμηση του Ναού στις διάφορες φάσεις της ιστορίας του. Τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου είναι: η κρήνη αγιάσματος και μύρου, σε τρεις φάσεις (4ος, 6ος και 12ος - 13ος αιώνας), αρχιτεκτονικά γλυπτά (επίκρανα, θωράκια κ.α.) της πρώτης φάσεως του Ναού (5ος αιώνας), θραύσματα του κιβωρίου της Αγίας Τράπεζας του 13ου αιώνα, τα θραύσματα της διακόσμησης ταφικού πιθανότατα μνημείου του 14ου αιώνα, τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του Ναού.

Στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου διασώζονται ελάχιστα ψηφιδωτά γιατί τα πιο πολλά καταστράφηκαν στην πυρκαγιά του 1917. Τα πιο πολλά από αυτά απεικονίζουν τον Άγιο, αλλά και άλλα πρόσωπα, όπως τον Άγιο Σέργιο σε στάση προσευχής. Από τις διασωθείσες τοιχογραφίες, περίφημη είναι η τοιχογραφία που απεικονίζει τον Ιουστινιανό τον Α΄ και την ακολουθία του και βρίσκεται στο νότιο τοίχο. Στην πρώτη δυτική τετράγωνη κολόνα βρίσκουμε άλλη μια τοιχογραφία με τον αρχιεπίσκοπο της Θεσσαλονίκης Γρηγόριο τον Παλαμά και με τον αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό, που χρονολογείται από τον 8ο αιώνα.

Ο Ναός έχει ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την Unesco.  

 

Βιογραφικά στοιχεία για τον Άγιο Δημήτριο

Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε περί το 280-284 μ.Χ. και πέθανε το 303 ή το 305 μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη και αποτελεί έναν από τους Μεγαλομάρτυρες της Χριστιανοσύνης. Ο Δημήτριος ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας στη Θεσσαλονίκη. Σύντομα ανελίχθηκε στις βαθμίδες του Ρωμαϊκού στρατού με αποτέλεσμα σε ηλικία 22 ετών να φέρει το βαθμό του χιλιάρχου. Ως αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού κάτω από τη διοίκηση του Τετράρχη (και έπειτα αυτοκράτορα) Γαλερίου Μαξιμιανού, όταν Αυτοκράτορας ήταν ο Διοκλητιανός, έγινε Χριστιανός και φυλακίστηκε στην Θεσσαλονίκη το 303, διότι αγνόησε το διάταγμα του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού «περί αρνήσεως του χριστιανισμού». Μάλιστα λίγο νωρίτερα είχε ιδρύσει κύκλο νέων προς μελέτη της Αγίας Γραφής.

Σύμφωνα με την παράδοση, μέσα στη φυλακή ευλόγησε το μαθητή του Νέστορα "κατασφραγίσας τὸ μέτωπο αὐτοῦ διὰ τοῦ σταυροῦ", να νικήσει τον ειδωλολάτρη παλαιστή Λυαίο "μεγέθει σώματος καὶ ρώμη τοὺς κατ΄ αὐτὸν ὑπεβάλλων". Η νίκη του Νέστορα εξόργισε τον Αυτοκράτορα Μαξιμιανό που παρευρισκόταν στο στάδιο και έτσι ο μεν Νέστορας αποκεφαλίστηκε, ο δε Δημήτριος δολοφονήθηκε με λογχισμό στα πλευρά ("λόγχη τρωθεὶς τὴν πλευρὰν").

Στη συνέχεια οι παρευρισκόμενοι Χριστιανοί παρέλαβαν το μαρτυρικό λείψανο και το έθαψαν. Πάνω στον τάφο το 412 ο έπαρχος του Ιλλυρικού Λεόντιος "τὴν τὲ δόξαν λαμπρός, τὴν τὲ πρὸς τὸν Χριστὸν πίστιν μάλα θερμὸς", έκτισε Ναό "μέσον του σταδίου καὶ τοῦ δημοσίου λουτροῦ κάλλιστα διηρημένου".

Οι συγγραφείς εγκωμίων του Αγίου Δημητρίου, Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος ο Παλαμάς και Δημήτριος Χρυσολωράς, αναφέρουν ότι το σώμα του Αγίου τάφηκε στον τόπο του μαρτυρίου, ο δε τάφος μεταβλήθηκε σε βαθύ φρέαρ που ανέβλυζε μύρο, εξ ου και η προσωνυμία του Μυροβλήτου. Στις βυζαντινές εικόνες αλλά και στη σύγχρονη αγιογραφία ο Άγιος Δημήτριος παρουσιάζεται αρκετές φορές ως καβαλάρης με κόκκινο άλογο, σε αντιδιαστολή του λευκού αλόγου του Αγίου Γεωργίου, να πατά τον άπιστο Λυαίο.

Είναι πολιούχος της Θεσσαλονίκης, όπου βρίσκεται ο ομώνυμος Ναός πάνω από τον τάφο του. Εορτάζει στις 26 Οκτωβρίου.

Απολυτίκιο

Μέγαν εὕρατο, ἐν τοῖς κινδύνοις, σὲ ὑπέρμαχον, ἡ οἰκουμένη, Ἀθλοφόρε τὰ ἔθνη τροπούμενον. Ὡς οὒν Λυαίου καθείλες τὴν ἔπαρσιν, ἐν τῷ σταδίῳ θαρρύνας τὸν Νέστορα, οὕτως Ἅγιε Μεγαλομάρτυς Δημήτριε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.

 

Πηγή υλικού

Δικτυακός χώρος: http://el.wikipedia.org/

 

 

Επιλογή υλικού

Αικατερίνη Διαμαντοπούλου,

Υπεύθυνη υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων




ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ
Powered by active³ CMS - 29/03/2024 5:50:48 μμ