Τα αίτια της Άλωσης και επίκαιρα συμπεράσματα

29 Μαΐου 1453: Ο εθνομάρτυρας και άγιος Βυζαντινός Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ενδέκατος Παλαιολόγος αγωνίζεται ατρόμητος στις επάλξεις των τειχών της Βασιλεύουσας και προτιμά τον ένδοξο θάνατο από την ταπεινωτική δουλεία ή την αναχώρησή του από την Πόλη, όπως πολλοί τον συμβουλεύουν. Μένει στην ιστορία και στις καρδιές των Ελλήνων ο θρυλικός «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς», που κάποτε θα ξυπνήσει να ξαναστήσει το θρόνο του στη Βασιλεύουσα. Οι υπερήφανες απαντήσεις του στον βάρβαρο εισβολέα, τον Πορθητή, θα μείνουν χαραγμένες στις ψυχές των Ελλήνων και θα δίνουν σε κάθε τραγική στιγμή και αυτοί, μαζί με τον Κωνσταντίνο, την ίδια απάντηση στους εκάστοτε σφετεριστές της πατρικής γης: «Το δε την πόλιν σοι δούναι ουτ’ εμόν εστί ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη· κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών», δηλαδή το να σου παραδώσω την Πόλη, ούτε δική μου θέληση είναι, ούτε και κανενός άλλου απ’ όσους κατοικούν σ’ αυτή, γιατί όλοι, με κοινή και αβίαστη θέληση, αποφασίσαμε να πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή μας.     

Ο Κωνσταντίνος γνωρίζει τις συνέπειες όταν δίνει αυτή την ιστορική και γενναία απάντηση. Δεν αποδέχεται και άλλες δελεαστικές προτάσεις και ανταλλάγματα από τον επίδοξο κατακτητή, προκειμένου να αποφύγει τον βέβαιο θάνατο, αφού όλα τα δεδομένα πολιτικά, οικονομικά, θρησκευτικά, στρατιωτικά, εκεί οδηγούσαν, χωρίς αμφιβολία. Υπάρχει η άποψη ότι η κατάρρευση της Αυτοκρατορίας οφείλεται σε θεία καταδίκη για τις πολλές μας αμαρτίες. Αυτή την παγιωμένη και επαναλαμβανόμενη άποψη απορρίπτουν τρεις κορυφαίες προσωπικότητες. Ο ένας είναι ο άγιος Αθανάσιος ο Πάριος, μέγας Θεολόγος και συγγραφέας του 18^ου αιώνα, ανυποχώρητος αγωνιστής της Ορθοδοξίας, όπου υπογραμμίζει με έμφαση:

        «Και μην ειπής ότι λοιπόν, και ημείς, υπέρ αμαρτιών παιδευόμενοι, κατά τους Ιουδαίους τούτην την δουλείαν πάσχομεν. Άπαγε. Δεν δέχομαι τοιαύτην παρομοίωσιν με το πάντη πάντως απεγνωσμένον μιαρώτατον γένος των Εβραίων. Πρώτον μεν, ότι εις εκείνους, επειδή ήτον σάρκινοι, σάρκινα και υλικά ήσαν και τα αγαθά όπου εδίδοντο εις αυτούς, ως αμοιβές και αντιμισθίες της θεοσεβείας» και στη συνέχεια γίνεται εκτενής σύγκριση από τον Άγιο Αθανάσιο τον Πάριο, με τους Χριστιανούς και τα θεία μυστήρια, για να προσθέσει: «πώς λοιπόν αδελφέ χριστιανέ, ημπορείς να ειπής, ότι πάσχομεν και ημείς την δουλείαν τούτην καθώς οι Εβραίοι, όπου ημείς, ευθύς εν πρώτοις κατοικούμεν όλοι εις τας πατρίδας όπου εγεννηθήκαμεν, εμείς οι Έλληνες π.χ κατοικούμεν εις την Ελλάδα, όπου εγεννηθήκαμεν, πώς δεν είναι άδικος και παράλογος, εκείνος οπού θέλει να ομοιάζη με το Χριστοκτόνον γένος των Εβραίων, το γένος των Ορθοδόξων Χριστιανών, το όντως εκλεκτόν και άγιον και ζηλωτόν παραπάσι γένος»; Θεωρεί, δηλαδή ο κορυφαίος σοφός του κινήματος των Κολλυβάδων ότι το Ελληνικό Γένος δεν έπεσε σε αιχμαλωσία για τις αμαρτίες του με την Άλωση. Αντίθετα, η θεία πρόνοια το προφύλαξε από μεγαλύτερη καταστροφή, που θα ήταν η απώλεια της Ορθόδοξης πίστης των Πατέρων του, αφού η Κωνσταντινούπολη υποδουλώθηκε το 1453 στους Τούρκους, όχι μόνον γιατί δεν βοήθησε η Δύση, αλλά αντίθετα, γιατί επικρότησε την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. 

Η άλλη προσωπικότητα, που ασχολείται με τα αίτια της πτώσης της Βασιλεύουσας,  είναι στις μέρες μας ο μακαριστός Αυγουστίνος Καντιώτης, ο αρχιερέας, που δεν δίσταζε να στιγματίζει από τον άμβωνα και να ελέγχει την πολιτική, δικαστική, στρατιωτική και δεσποτική εξουσία, με συνέπεια οι ηγεσίες να ενοχλούνται και να τον καταγγέλλουν με ανυπόστατες και κακοήθεις συκοφαντίες. Αναζητεί λοιπόν και αυτός, τα αίτια της πτώσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα προσδιορίζει, όχι μόνο στα γνωστά από τους ιστορικούς «αίτια», όπως αυτά περιγράφονται απ’ αυτούς, και μεταξύ άλλων αναφέρονται ως κυριότερα η οικονομική κρίση, η έλλειψη πόρων για εξοπλισμό στρατού και στόλου, η προδοσία στο πρόσωπο του τελευταίου Αυτοκράτορα εκ μέρους, του Πάπα και κάποιου ίσως Ελληνόφωνου Βυζαντινού Στρατηγού του, οι βαρβαρικές επιδρομές των Φράγκων – Ευρωπαίων Σταυροφόρων, ο διαμελισμός και η διαρπαγή από τους ίδιους Ευρωπαίους της Βασιλεύουσας ή, τα νέα όπλα του τουρκικού στρατού, που είχαν συμμάχους, δυστυχώς, τους πολλούς εμφυλίους στο Βυζάντιο, ούτε οι πολλές συνθήκες ειρήνης μεταξύ Βυζαντινών και Τούρκων, που δεν τηρήθηκαν ποτέ από τους Τούρκους και όπως είναι γνωστό από την ιστορία τους, οι Τούρκοι υπήρξαν διαχρονικά δόλιοι και αναξιόπιστοι, ούτε όλα αυτά, λοιπόν, υπήρξαν τα μόνα αίτια της Πτώσης. Για τον Αυγουστίνο Καντιώτη όλα αυτά γίνονται δεκτά ως αίτια της Πτώσης, αλλά δεν είναι τα πρωταρχικά. Πρωταρχική αιτία γι’ αυτόν που έπεσε η Κωνσταντινούπολη, ήταν το γεγονός ότι, παρά την εξωτερική λαμπρότητα της Βασιλεύουσας, υπήρχε έλλειψη εσωτερικής λαμπρότητας και καθαρότητας, αφού ήταν ελαττωμένη η αληθινή ευσέβεια και ηθικό σκοτάδι κάλυπτε την Πόλη. Πλεονεξία, πονηρία, αδικία, διαφθορά, φιλαργυρία, αρπαγή, φιλοδοξία, κλοπές  κρατικής περιουσίας, θεομπαιξία, και άλλα πάθη, αυτά έγιναν οι νεκροθάφτες του μεγαλείου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αυτά υπήρξαν, γράφει ο σεβάσμιος ιεράρχης, οι ισχυρότεροι σύμμαχοι του κατακτητή και προσθέτει: χωρίς αυτά, απόρθητο φρούριο θα ήταν η πατρίδα μας, αλλά, μας έπνιξε η ανομία. Ο λαϊκός θρήνος συμφωνεί με τους ισχυρισμούς του Καντιώτη, αφού αναφέρει:

        Οι πάντες ήσαν πονηροί, χωρίς αγαθωσύνην,

και μόνον τρεις ή τέσσαρες είχαν δικαιοσύνην.

        …………………………………………………

Οι μεν ήσαν αιρετικοί, άλλοι πνευματομάχοι,

και άλλοι άπαξ άθεοι, άλλοι εικονομάχοι.

        Έχει ενδιαφέρον εδώ να παραθέσουμε και τη γνώμη αυτού που πήρε εκδίκηση για τον θάνατο του τελευταίου Αυτοκράτορα και την Πτώση, απελευθερωτή του Γένους, του «Γέρου του Μοριά», για το ποια ήταν κατ’ αυτόν τα αίτια της δουλείας. Αρχίζει, λοιπόν, την αφήγησή του στον Τερτσέτη, ο ιστορικά άρτια ενημερωμένος Κολοκοτρώνης, αφού πρώτα άνοιξε τα δυο του μπράτσα και λέει:

        « Ο Σουλτάνος ήλθε εις το ζερβί χέρι και έκαμε ζάπι την Ανατολήν όλην.  (την κυρίευσε δηλαδή). Εδώ να προσθέσω, προτού προχωρήσω στο κείμενο του Κολοκοτρώνη, ότι γράφει ως άριστος ιστορικός, λέγοντας ότι ο Σουλτάνος ήρθε στο αριστερό χέρι και κυρίευσε όλη την Ανατολή, αφού το άσημο κρατίδιο των Οθωμανών, που πρωτοϊδρύθηκε στις αρχές του 14^ου αιώνα κυρίεψε και απορρόφησε από το 1326 μέχρι το 1453, την Προύσα, τη Θράκη, την Άγκυρα, την Καλλίπολη, το Διδυμότειχο, την Αδριανούπολη, τη Θεσσαλονίκη, το Κοσσυφοπέδιο, τη Σμύρνη, με ιδιαίτερες επιδόσεις στις επανειλημμένες ανεπιτυχείς πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης, όπως κατά τα έτη 1394-1402, 1411, 1422, πριν βέβαια από την τελευταία επιτυχή δυστυχώς δραματική Άλωση. Επιστρέφω τώρα στο κείμενο του Κολοκοτρώνη. (Ο Σουλτάνος) Εκήρυξεν στο στρατό του την απώλειαν της υπανδρειάς, φαγητού, αρπαγής, φόνου. Όποιος σκοτωθεί, πεθαίνει. Μουσουλμάνος, σώζεται, όσα κάμει, ό,τι κάμει καλά γεναμένα, ευλογημένα, πάει εις τον Παράδεισον, πιστεύει τον Προφήτην. Το χοντρό δάκτυλο της άλλης χειρός δηλαδή, ο βασιλέας της Κωνσταντινουπόλεως, των Ρωμαίων, ερωτούσε τα δύο δάκτυλα πλησίον του, δηλαδή τον κλήρον και τους πολιτικούς, τι είναι τούτο; Δηλαδή τι ετοιμάζει ο Οθωμανός; Ο λαός ήταν τότε το λιανό δάκτυλο, και το ψηλότερο, το γειτονικό του, οι έμποροι και οι σπουδαγμένοι. Το χοντρό δάκτυλο λοιπόν, ο Αυτοκράτορας, ερωτούσε τον κλήρο και τους Μινίστρους, τους Υπουργούς του τι είναι τούτο; Αποκρίνοντο, ο Θεός θα τον χάσει, δηλαδή θα τον εξαφανίσει, θα τον καταστρέψει. Ας ψάλλομε το ‘Νίκας κατά βαρβάρων δωρούμενος’ και άκοπη η ψαλμωδία τους, νύχτα και ημέρα. Τα τροπάρια όμως, μη συντροφευόμενα από πέτρες και λιθάρια, από άρματα και καράβια δεν εμπόδισαν τον Σουλτάνο να πηδήσει εις την άλλην γραμμήν της χειρός, και να πάρει την Αδριανούπολιν. Ο άοκνος Μωάμεθ Β’ έστησεν έπειτα και το κάστρον μες στο βλέφαρον της Κωνσταντινουπόλεως, εις το στενό του Βοσπόρου, πέντε μίλια από την Πόλη, και εχαράτσωνε τα καράβια, που αρμένιζαν από τη Μαύρη θάλασσα εις την Άσπρη, και από την Άσπρη εις την  Μαύρη».

Ανοίγω μια παρένθεση εδώ, στο κείμενο του Κολοκοτρώνη, για να υπογραμμίσω και πάλι την απόλυτη ιστορική ακρίβεια που παρουσιάζει η αφήγησή του, αφού πράγματι το 1361 ο Σουλτάνος Μουράτ κυριεύει την Αδριανούπολη και το 1423 χτίζουν οι Οθωμανοί ένα τεράστιο οχυρό έξω και παράλληλα προς τα χερσαία τείχη της Πόλης, που κάλυπτε όλη την απόσταση από το Μαρμαρά ως τον Κεράτιο Κόλπο, επιτρέποντας στους καταπέλτες του να εκσφενδονίζουν τα βλήματά τους πάνω από τα βυζαντινά οχυρά. Το 1452 ανεγείρεται από τον Πορθητή το φρούριο Ρούμελη- Χισαρί, στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου, λίγα μόλις μίλια από την Κωνσταντινούπολη. Έτσι οι Τούρκοι εξασφάλιζαν τον πλήρη έλεγχο του Βοσπόρου και μάλιστα ένα βενετσιάνικο πλοίο, που ερχόταν από τη Μαύρη Θάλασσα, δηλαδή τον Εύξεινο Πόντο, το 1451, αγνόησε τη διαταγή για τον έλεγχο και οι Τούρκοι το βούλιαξαν, δολοφόνησαν τους άνδρες και ανασκολόπισαν τον καπετάνιο. Αυτό το κάστρο ήταν ιδανική βάση απ’ όπου θα μπορούσαν να επιτεθούν στην Κωνσταντινούπολη από τα βορειοανατολικά, όπου ο Κεράτιος Κόλπος, δηλαδή ο κόλπος του Βοσπόρου στη Δυτική Ακτή, αποτελούσε ουσιαστικά τη μοναδική γραμμή άμυνας. Τραγικό και αναπόφευκτο επακόλουθο η κήρυξη πολέμου κατά των Βυζαντινών και η πολιορκία και Άλωση της Πόλης.

Επιστρέφω για να τελειώσω με το κείμενο του Κολοκοτρώνη.  «Δεν έπιασαν τα άρματα να κινηθούν πανστρατιά οι χριστιανοί, όταν εκτίζετο το κάστρο, ο Βασιλέας λέγουν ότι ήθελε πόλεμον, να βγει από την πολιτείαν ως ανδρείος που ήττον, να πολεμήσει δηλαδή, οι Μινίστροι όμως και ο κλήρος τον αντέκοψαν, θαρευμένοι οι πρώτοι εις την ψευδοπολιτικήν τους, οι άλλοι εις τες ψαλμωδίες τους. Έπειτα από ένα χρόνο ο Σουλτάνος έρριχνε το χοντρό δάκτυλο, δηλαδή τον Αυτοκράτορα και εκάθιζε εκείνος εις τον τόπον του. Τα τέσσερα, δηλαδή, Υπουργοί και ψευδοπολιτικοί, ο κλήρος, οι έμποροι και οι σπουδαγμένοι πνίγουν το ένα, δηλαδή τον ηγέτη, τον Αυτοκράτορα, και ας είναι όσον θέλει ανδρειωμένος. Δεν εσυγγνώμισαν, δηλαδή δεν συμφώνησαν, κλήρος, πολιτικοί, Υπουργοί, Έμποροι και λαός να καταβάλουν τον Σουλτάνο· Οι πολιτικοί, Υπουργοί, εμπήκαν εις το πιλάφι μαζί του και έτρωγαν. Ο λαός, αδύνατος, λιανός, ακέφαλος, οι έμποροι και οι πεπαιδευμένοι έφυγαν πέφτοντας η Κωνσταντινούπολη και επήγαν εις τα βασίλεια της Δύσης».  

        Αυτές τις εξηγήσεις της Πτώσης δίνει αυτός, που μαζί με τους άλλους, συναγωνιστές του, το ’21, θέλησε να εκπληρώσει την υπόσχεση στην Παναγία, που έδωσε ο σκλαβωμένος Βυζαντινός λαός της ερειπωμένης Αυτοκρατορίας:

Πάλι με χρόνια, με καιρούς, πάλι δικά σου θα ‘ναι.

Και ο λαός, όπως και ο Κολοκοτρώνης, που είχε βαθύ καημό στην καρδιά του την Βασιλεύουσα και το σκοινί του Πατριάρχη, εννοούσαν ότι η απελευθέρωση θα έρθει, όταν σταματήσει η διχόνοια των υπευθύνων για τις τύχες της χαμένης Πόλης, γιατί ο ίδιος ποιητής λαός υπενθυμίζει ότι:

        Τρία πράγματα εχάλασαν την Ρωμανίαν όλην

Ο φθόνος, η φιλαργυρία και η κενή μάταιη ελπίδα

Και τούτο έν’ αληθινόν κανείς μη το απιστήση.

        Όμως κανείς δεν ξέχασε τον τελευταίο αυτοκράτορα, αν και μη γνωρίζοντας που είναι ο τάφος του, εν τούτοις του ανάβει κερί στο βωμό της καρδιάς του, όπου τον έχει τοποθετήσει για πάντα. Το αίμα του ρέει στο αίμα των Ελλήνων και ο ποιητής του λαού συμβουλεύει για ομοψυχία, και προσοχή, γιατί, μετά την Άλωση ο Τούρκος έχει δυναμώσει, έχει θράσος και μεγάλες βλέψεις για άλλες κατακτήσεις. Οι δρόμοι έχουν ανοίξει και προχωρεί ελεύθερος. Αν δεν προλάβουν κάποτε να τον αναχαιτίσουν, υπάρχει κίνδυνος να είναι πλέον αργά, γιατί ήδη επεκτείνει τη δράση του και απειλεί και άλλους τόπους. Ο λαϊκός ποιητής στους θρήνους του για την Άλωση, προειδοποιεί, μήπως και κάποιος τον προσέξει. Ας ακούσουμε εμείς τουλάχιστον τη φωνή του:

Αφού η Πόλις χάθηκε, ο κόσμος ας προσέχη,

και λέγω να προσέχεται, ως η βροντή τα νέφη.

Η Πόλις ήτον το σπαθίν, η Πόλις το κοντάριν,

η Πόλις ήτον το κλειδίν της Ρωμανίας όλης,

κ’ εκλείδωνε κ’ εσφάλιζεν όλην την Ρωμανίαν,

κι όλον το Αρχιπέλαγος, το Αιγαίο δηλαδή,  εσφιχτοκλείδωνέν το.

        Και τώρα το μειράκιον, το συχαντό το έθνος

        Ανέβηκεν, εψήλωσεν, εγίνη αυθέντης μέγας.

        Τον κόσμον όλον βούλεται, θέλει να τόνε φάγει.

Τονίζει ο στιχουργός με αγωνία, για να προλάβει άλλες συμφορές και ως προφήτης λέει ότι πρέπει να γίνει γενικός συναγερμός, να ομονοήσουν όλοι οι Έλληνες και να μη βρίσκονται σε διαρκείς διαμάχες και αντιθέσεις, γιατί οι διχόνοιες έγιναν αιτία της κυριαρχίας του εχθρού, της κατάπτωσης της Πόλης και τέλος της κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας:

«Ο Τούρκος πάντα έξυπνος, ένι και ου κοιμάται,

πάντα πεινά, πάντα διψά, ποτέ ουδέν χορταίνει

να τρώει σάρκες χριστιανών και να ρουφά το αίμα»

        Και απευθυνόμενος ο ποιητής προς τους Ευρωπαίους Δυτικούς τούς προλέγει ότι δεν θα αποφύγουν ούτε αυτοί τον κίνδυνο στηριζόμενοι σε συμφωνίες και υποσχέσεις. Όλα είναι μάταιες ελπίδες, γιατί ο Τούρκος είναι ανάξιος εμπιστοσύνης, δολερός και επίορκος:

«Τον κόσμον όλον βούλεται, θέλει να τόνε φάγη.

τους όρκους κάμνει δολερούς, ομνεί και το σπαθί του,

τον όρκον του ο ασεβής ποσώς ου στέργει τούτο,

διατ’ είναι γένος άπιστον και πλήρης γέμον δόλου»

Παρατηρεί ακόμη ο ποιητής ότι δεν επιτρέπονται χρονοτριβές και αναβολές για τιμωρία των Τούρκων, γιατί η αργοπορία μπορεί να είναι ολέθρια. Δε χωράνε στο καθήκον προσωπικές και ιδιοτελείς φιλοδοξίες. Πραγματικά προφήτης ήταν ο ποιητής της Άλωσης, πριν από τόσους αιώνες. Βγήκε αληθινός. Οι δόλιοι βάρβαροι κατάφεραν και νέα άλωση στο σώμα του Ελληνισμού και όπως τότε, έτσι και τώρα οι θρήνοι περισσεύουν. Ο ουρανός και πάλι, όπως τότε, έβρεξε αιμάτινες σταγόνες και τα πουλιά ακόμη άρχισαν το θρήνο. Τότε έκλαιγαν τη φημισμένη και κουρσεμένη Πόλη,

Κλαίγουν της Κύπρος το νησί το πολυκρουσεμένο,

όπου το εκρουσέψανε Αγαρηνοί και Φράγκοι.

Και που για σήμερα ο Σεφέρης θα γράψει:

Καλώς μας ήρθατε στην Κύπρο, Αρχόντοι

Τράγοι και Μαϊμούδες.

        Οι μνήμες της Άλωσης της Βασιλεύουσας ποτέ δε σβήσανε από τις Κυπριακές καρδιές, αφού, πολλοί πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη βρήκαν καταφύγιο στην φραγκοκρατούμενη Κύπρο, και αρκετή φιλοξενία, μέχρι την Τουρκική κατάκτηση του 1571. Όμως και ο νέος Αττίλας έκανε την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και αυτή τη φορά, όπως τότε, απρόσμενα και αναπάντεχα και χάθηκε ο έλεγχος της Ανατολικής Μεσογείου, το μήλο της έριδος Αγγλογάλλων, Αμερικανών και Ρώσσων.

        Όπως τότε, έτσι και σήμερα οι Αλώσεις γίνονται και για την μειωμένη αμυντική θωράκιση αλλά και για την αφθονία, δυστυχώς, διεφθαρμένων και ανίκανων υπερασπιστών που, όπως είχε παρατηρήσει ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος, η αυτοκρατορία – και κάθε κράτος θα λέγαμε σήμερα, δεν είχε ανάγκη ένα μεγάλο βασιλέα (ή ηγέτη σήμερα), αλλά έναν ικανό διαχειριστή. Ο ποιητής του θρήνου της Άλωσης προφήτεψε τον τουρκικό επεκτατισμό και σήμερα βγαίνει αληθινός με την τουρκική εισβολή το 1974 στην Κύπρο. Σήμερα τελούμε το μνημόσυνο του τελευταίου ηρωικού Αυτοκράτορα και των νεκρών της Βασιλεύουσας, αλλά παράλληλα πρέπει να τιμήσουμε και τους ηρωικούς νεκρούς ελληνολεβέντες του Αγίου Παύλου της Λευκωσίας, που κατόρθωσαν παρά τις χαώδεις συνθήκες να αποκρούσουν την Τουρκική εισβολή και να διατηρήσουν τη Λευκωσία, πρωτεύουσα της γης της Πικραμένης Παναγιάς, της Κύπρου, που όπως και στην Βασιλεύουσα,  η διάλυση και η αποδιοργάνωση ήταν τα κύρια αρνητικά και επονείδιστα χαρακτηριστικά με τα αμυντικά κενά και το τραγικά επαναλαμβανόμενο λάθος αίτησης βοήθειας από κει, απ’ όπου θα ερχόταν ο όλεθρος. Δηλαδή στην Άλωση της Πόλης, κάναμε τέτοια ολέθρια λάθη. Ζητούσαμε βοήθεια από τους Δυτικούς Ευρωπαίους, που ως κατακτητές, με τις αλλεπάλληλες Σταυροφορίες, είχαν μεταβάλει τους ομόθρησκους Βυζαντινούς σε δουλοπάροικους. Τα Ευρωπαϊκά αυτά αρπακτικά αντί να καταλάβουν την Παλαιστίνη, φέρθηκαν ύπουλα και άνανδρα και άρπαξαν την Κωνσταντινούπολη, παραβιάζοντας τα δίκαια των Εθνών. Για μισό αιώνα κατέκλυσαν την Επτάλοφο και έγιναν αιτία και προγεφύρωμα, για να περάσει αργότερα η Τουρκία και να κατακλύσει με τη σειρά της την Ανατολή. Οι Βυζαντινοί έπρεπε να προσέξουν και να προφυλαχτούν όχι μόνο από τους Τούκους, αλλά και από τους κατά καιρούς εμφανιζόμενους Εικονομάχους. Μας περιγράφει τους Ευρωπαίους – Φράγκους Σταυροφόρους εικονομάχους της Δ’ Σταυροφορίας, μετά την πρώτη άλωση από αυτούς της Βασιλεύουσας, ο αυτόπτης μάρτυρας Νικήτας Χωνιάτης, με τα ακόλουθα λόγια, που ίσως δικαιολογούν την προτίμηση των βυζαντινών στο σαρίκι αντί της τιάρας. Γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης για τους κατακτητές της Πόλης πολιτισμένους Ευρωπαίους:

Έσπαζαν τις άγιες εικόνες και πετούσαν τα ιερά λείψανα των Μαρτύρων σε τόπους που ντρέπομαι να αναφέρω, σκορπίζοντας παντού το σώμα και το αίμα του Σωτήρος… Όσο για τη βεβήλωση της Μεγάλης Εκκλησίας, κατέστρεψαν την Αγία Τράπεζα και μοιράστηκαν τα κομμάτια της… Κι έφεραν άλογα και μουλάρια μέσα στην εκκλησία, για να κουβαλήσουν ευκολότερα τα ιερά σκεύη και τον άμβωνα και τις θύρες και όποιο άλλο πέπλο μπορούσαν να βρουν. Κι όταν κάποια από αυτά τα ζώα γλιστρούσαν κι έπεφταν, τα σκότωναν με τα σπαθιά τους, λερώνοντας την εκκλησία με το αίμα και τις ακαθαρσίες τους.

Κάθισαν μια κοινή πόρνη στον πατριαρχικό θρόνο, από όπου εκτόξευε ύβρεις κατά του Ιησού Χριστού. Και τραγούδησε χυδαία τραγούδια και χόρευε άσεμνα στον ιερό χώρο… ούτε έδειξαν έλεος στις ενάρετες γυναίκες, στις αθώες κοπέλες ή και στις παρθένες τις αφιερωμένες στο Θεό… κλπ.

Αυτά στην Πρώτη Άλωση. Το 1204. για το 1453 και την πτώση θα σας αναφέρω μια έγκυρη επιστημονικά, δημοσιευμένη πηγή, που θεωρώ ότι αποδεικνύει την αναβίωση, στα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, των απογόνων των παλαιών Εικονομάχων. Διαβάζω σε εισαγωγικά:

«Οι  συνεχείς κατακτήσεις  των Οθωμανών ανοίγουν νέους δρόμους οικονομικής δράσης και εμπορίου.

        Στο πλαίσιο αυτών των πραγματικοτήτων οι Εβραίοι κάτοικοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανασυντάσσουν τις κοινότητές τους και αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους θέτοντας τις βάσεις μιας νέας αρχής της εβραϊκής παρουσίας στο χώρο των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας. Γρήγορα, μετά την κατάληψη της Προύσσας το 1326, από τους Τούρκους, η εβραϊκή κοινότητα επανεγκαθίσταται στην πόλη και αυξάνει τον αριθμό των μελών της και τις συναγωγές της, ενώ στο δεύτερο μισό του 14^ου αιώνα, η νέα πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους, η Αδριανούπολη, μετατρέπεται στο σημαντικότερο εβραϊκό κέντρο της Βαλκανικής, με πλούσια οικονομική, αλλά και πνευματική δραστηριότητα. Οι εβραϊκές ακαδημίες και σχολεία της Αδριανούπολης, η παρουσία και δράση επιφανών ραββίνων και η οικονομική άνθιση των μελών της εβραϊκής κοινότητας γρήγορα μετατρέπουν την Αδριανούπολη σε πόλο έλξης χειμαζομένων Εβραίων από την Ευρώπη – την Ουγγαρία το 1376, τη Γαλλία το 1394, την Ισπανία το 1415.

        Για τις μετακινήσεις αυτές, καθώς και για τις μεταγενέστερες, ρόλο έπαιξε όχι μόνο η οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα της πόλης, αλλά και η περίφημη επιστολή του ουγγρικής καταγωγής ραββίνου της πόλης Isaac Zarphati, με την οποία ο επιφανής αυτός Εβραίος του πρώτου μισού του 15^ου αιώνα περιέγραφε στους χειμαζόμενους από αντισημιτικές διώξεις ομόθρησκούς του των χωρών της Κ. Ευρώπης την ασφάλεια που παρείχε η οθωμανική Αυτοκρατορία στους Εβραίους, τις ομορφιές των πόλεων και της υπαίθρου και τις μεγάλες οικονομικές προοπτικές πού η ζωή άνοιγε μπροστά τους»: Έγραφε ο επιφανής αυτός ραββίνος… «Εδώ, στη γη των Τούρκων, δεν υπάρχει τίποτε που να μας κάνει να παραπονεθούμε. Έχουμε μεγάλη περιουσία, πολύς χρυσός και άργυρος βρίσκεται στα χέρια μας. Δεν πιεζόμαστε από βαρείς φόρους και το εμπόριό μας είναι ελεύθερο και ανεμπόδιστο. Πλούσιοι είναι οι καρποί της γης. Τα πάντα είναι φθηνά και ο καθένας μας ζει σε ειρήνη και ελευθερία… εμπρός αδέλφια μου… συγκεντρώστε τις δυνάμεις σας και ελάτε σε μας. Εδώ θα είστε ελεύθεροι από τους εχθρούς σας, εδώ θα βρείτε ανάπαυση… Ο δρόμος της Τουρκίας είναι ο δρόμος της ζωής…

        »Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, συνεχίζει, η πανεπιστημιακή καθηγήτρια, συγγραφέας, ερευνήτρια αυτών των πηγών, κυρία Μαρούλα Ευθυμίου, λέγοντας ότι η στάση και τα αισθήματα των Εβραίων της Κωνσταντινούπολης κατά την κρίσιμη ώρα της τελικής επίθεσης του Μωάμεθ του Πορθητή είναι δύσκολο ν’ ανιχνευθούν, ιδιαίτερα, μάλιστα, όσο ελλείπουν οι σχετικές πηγές της εποχής».

        Και τέλος σ’ αυτό το δημοσίευμα προστίθεται και μία αποκάλυψη, που προκύπτει από ένα σουλτανικό κείμενο του 1604 και αναφέρεται στις μέρες της πολιορκίας της Πόλης. Ο Σουλτάνος λοιπόν, σ’ αυτό το κείμενο τονίζει με έμφαση ότι οι Εβραίοι, κάτοικοι της Ισταμπούλ, τον πληροφορούν ότι, διαβάζω σε εισαγωγικά το κείμενο, «οι Εβραίοι που βρίσκονταν στην «Πόλη δεσμεύτηκαν μυστικά σε έναν από τους επιφανείς προγόνους μου, τον Μεχμέτ Χάν να μην παράσχουν βοήθεια και αρωγή στον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, όταν αυτός ο Μωάμεθ κατέκτησε αυτή την πόλη και ότι ο πρόγονός μου δεσμεύτηκε απέναντί τους, ότι δεν θα πειραχτούν κλπ». Εδώ κλείνουν τα εισαγωγικά με τα αποκαλυπτικά λόγια του Σουλτάνου.

        Δυστυχώς η ιστορία επαναλήφθηκε και στη νέα άλωση, την Κυπριακή, και τέλη Μαΐου του 1974 ο Κίσινγκερ δήλωνε στον Μακάριο, μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο, ότι η Κύπρος δεν έχει τίποτα να φοβάται από την όξυνση των Ελληνοτουρκικών σχέσεων, η οποία οφειλόταν στην έξοδο του ερευνητικού τουρκικού πλοίου «Τσάνταρλι» στο Αιγαίο, για παράνομες γεωλογικές έρευνες, ενώ, λίγο μετά την εισβολή, την 21^η Ιουλίου, κυνικά δήλωνε ο ίδιος ότι «Οι Τουρκοκύπριοι δεν έχουν ακόμη πετύχει την ασφάλειά τους». Έτσι η Τουρκία κατάφερε πάλι να γίνει η κυρίαρχη πολιτικοστρατιωτική δύναμη στο μισό νησί και την Ανατολική Μεσόγειο. Η Κύπρος, το Σταυροδρόμι της Μεσογείου και το κλειδί της Ανατολικής Μεσογείου, έπαψε να ελέγχει από το λιμάνι της μαρτυρικής Κερύνειας τη νότια Μικρά Ασία και τους θαλάσσιους δρόμους από και προς το Αιγαίο και τη Δύση και η Αμμόχωστος, η πύλη της Ασίας, είναι πόλη φάντασμα με τον Πενταδάχτυλο αμίλητο.

        Ας ακούσουμε  τον κορυφαίο ποιητή της Κύπρου Κώστα Μόντη.

Τούρκοι στο Πενταδάχτυλο

Απορώ πώς συνεννοούνται μαζί του!

Απορώ τι γλώσσα του μιλούν!

 

Πενταδάχτυλος προς Τούρκους εισβολείς

Ελάτε τώρα! Έχω δει σαν εσάς,

Έχουν δει τα μάτια μου σαν εσάς!

Της εισβολής

Είναι δύσκολο να πιστέψω

πως μας τους έφερε η θάλασσα της Κερύνειας,

είναι δύσκολο να πιστέψω

πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας

Ο Δημήτρης Λιπέρτης:

Καρτερούμεν μέραν νύχταν να φυσήσει ένας αέρας

στουν τον τόπον πο ‘ν καμένος τζι’ έν θωρεί ποτέ δροσιάν,   

 

    και ο Αντώνης Σαμαράκης:

    Ήλιε μου για χαμήλωσε, για σκύψε παρακάτου,

    να δεις κακό που γίνηκε στην έρμη τούτη χώρα,

    να δεις τα δάση που ‘καψαν σαν να ‘τανε λαμπάδες,

    να δεις τα σπίτια που ‘καψαν σαν να ‘τανε λαμπάδες,

να δεις γιοφύρια που ‘ριξαν που ο χρόνος τα σεβάστη,

να δεις και τι δεν έκαψαν και τι δεν εγκρεμίσαν

να δεις τι μέγας χαλασμός στην έρμη τούτη χώρα.

 

Θυμίζει βέβαια θρήνο του 1453, μόνο που αυτός ο θρήνος είναι σημερινός.

Το Πολεμικό Μουσείο, το 1995, αφιέρωσε ένα λεύκωμα «στους 4.000 αθανάτους που φύλαξαν Θερμοπύλες κατά την Εισβολή του Αττίλα κι έπεσαν τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» όπως γράφει ο τότε Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου Στρατηγός Νικόλαος Μπέλμπας προλογίζοντας:

«Η έκδοση του μικρού αυτού λευκώματος βρίσκει την Κύπρο με διχοτομημένο ακόμη, το εθνικό της έδαφος και με 200.000 πολίτες της να ζουν ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες, πρόσφυγες μέσα στον ίδιο τον τόπο τους.  

Το Πολεμικό Μουσείο, ως φορέας διατήρησης και τόνωσης της εθνικής ιστορικής μνήμης, θεώρησε χρέος του να προβάλει τον ιστορικό βίο του λαού της «ενάλιας γης» του Ευριπίδη, της Κύπρου μας και να τεκμηριώσει την αλήθεια των στίχων του Κωστή Παλαμά: «Πολλούς αφέντες άλλαξες, δεν άλλαξες καρδιά». 

Η έκδοση αυτή επιχειρεί μια προσέγγιση στο δράμα της Κύπρου περνώντας μέσα από τους διαύλους των θρησκευτικών και λατρευτικών τους παραδόσεων, της πολιτιστικής της κληρονομιάς, των αγώνων της για την ελευθερία και της εμμονής της στους εθνικούς προσανατολισμούς.  

Έχουμε τη βάσιμη ελπίδα ότι το μήνυμα που προσπαθήσαμε να εκπέμψουμε θα βρει το δρόμο για να φτάσει στον προορισμό του». Αυτά το 1995. Σήμερα, 2011, ψάχνουμε ακόμη τη διαδρομή.

 Ξαναγυρίζω στην πρώτη Άλωση και στον τελευταίο μαρτυρικό αυτοκράτορα.

Ρουμανικό και ρωσικό χειρόγραφο περιγράφει το τραγικό γεγονός της άλωσης και του θανάτου του τελευταίου αυτοκράτορα, που πήγαινε στο θάνατο χωρίς τα αυτοκρατορικά διάσημα και κανείς δεν είδε τις τελευταίες του στιγμές.  Διαβάζω από αυτό το χειρόγραφο:

«Δύο ποτάμια αίμα τρέχουν και οι τάφροι γεμίζουν πτώματα, τόσα ώστε οι στρατιώτες τα χρησιμοποιούν για σκαλοπάτια για ν’ ανέβουν στα τείχη. Άγριες μάχες γίνονται κάθε μέρα. Ο Παλαιολόγος τρέχει με το σπαθί στο χέρι. Ξαφνικά πυκνή ομίχλη απλώθηκε σ’ όλη την Κωνσταντινούπολη και άρχισαν να πέφτουν χοντρές σταλαγματιές βροχής, μεγάλες σαν μάτι βοδιού και κατακόκκινες σαν το αίμα. Οι προφητείες πραγματοποιούνται τώρα. Ο ουρανός κλαίει με αιμάτινα δάκρυα, προαναγγέλλοντας το τέλος της Βασιλεύουσας». Κλείνουν τα εισαγωγικά  και ο βυζαντινός ποιητής γράφει:

«Θρήνος, κλαυθμός και οδυρμός και στεναγμός και λύπη,

Θλίψις απαραμύθητος έπεσεν τοις Ρωμαίοις.

 

Ήλιε μου, ανάτειλε παντού, σ’ ούλον τον κόσμον φέγγε

κι’ εις την Κωνσταντινούπολην, δεν πρέπει πια να φέγγης,

να βλέπουν τ’ άνομα σκυλιά τες ανομίες  να κάμνουν.

να ποίσουν στάβλους εκκλησιές, να καίουν τας εικόνας,

να καθυβρίζουν τους σταυρούς να τους κατατσακίζουν»

Μην το πομένης, ουρανέ, και γη, μην το βαστάξης.

Ήλιε, σκότασε το φως, σελήνη, μην τους δώσης!.

 

Και ο Βυζαντινολόγος καθηγητής και Ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυθηνός, δίνει τα συμπεράσματά του για την Άλωση, που έχουν και ιδιαίτερη επικαιρότητα σχετικά με την σημερινή Ευρωπαϊκή Πολιτική, την Ευρωπαϊκή Οικονομία και τις Διεθνείς Αγορές. Γράφει:

«Για μία ακόμα φορά και πάλι μετά την κυριαρχία των Σταυροφόρων επί της Μεσογείου, η Μεσόγειος επέβαλλε τους νόμους της και έκρινε περί της τύχης της παγκοσμίου οικονομίας. Η πτώση πλήττει ολόκληρο το σύστημα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η καταστροφή του Βυζαντινού Κράτους, ισοδυναμεί προς την απώλεια της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό είναι το συμπέρασμά μου, λέει, από την έρευνα των επιδράσεων που άσκησε η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως πάνω στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής πολιτικής και της ευρωπαϊκής οικονομίας», και συμπληρώνει ο διαπρεπής ιστορικός:

«Η επιφανέστατη λοιπόν Πόλη του Βοσπόρου, η Νέα Ρώμη του Κωνσταντίνου, η Κωνσταντινούπολη του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, και νεκρή ακόμη κατευθύνει τους λαούς της Ευρώπης προς την αναγέννηση και την οικονομική τους ευημερία και έτσι δημιούργησαν τις περίφημες διεθνείς αγορές με την αναζήτηση των εμπορικών δρόμων». Εδώ κλείνουν τα εισαγωγικά. Αλλά δεν είναι η νεκρή Πόλη μόνο που παρέχει ζωή στους μεταγενέστερους· είναι και ο νεκρός Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που σύμφωνα με το θρύλο, που έγινε ιστορία, η μνήμη του και η ανδρεία του καθώς και η εύηχη φωνή του στην έσχατη ώρα του αγώνα, που κραύγασε «Η Πόλις εκυριεύθη και ζω ακόμη;» και όρμησε στο ισχυρότερο σημείο της μάχης και εκεί με το θάνατό του, την ίδια στιγμή γινόταν το παντοτινό σύμβολο του Ελληνισμού, δίπλα στον Λεωνίδα, και ξαναζωντάνεψε στο θαύμα που λέγεται ’21. Είναι βέβαιο ότι η νεκρανάστασή του θα γίνει και στη σημερινή δεύτερη Άλωση, αυτήν της Μεγαλονήσου της Μεσογείου. Άλλωστε ο ποιητής δεν πέφτει έξω. Είπε: 

«Σώπα, κυρία Δέσποινα, μην κλαίης, μη δακρύζης·

πάλε με χρόνους, με καιρούς, πάλε δικά σου είναι».

Και ο τραπεζούντιος στίχος προδιαγράφει την πίστη του στα πεπρωμένα του έθνους με τρόπο μοναδικό.  

- Η Ρωμανία, κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι’ άλλο.

Και θα κλείσω με μερικά επίκαιρα συμπεράσματα. Ο Θρακιώτης Βιζυηνός, που έζησε στην Θράκη, την Πόλη, την Κύπρο, αλλά και την Ευρώπη, υπενθυμίζει με το ποίημά του «Ο τελευταίος Παλαιολόγος», ότι ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς δεν πέθανε, αλλά κοιμάται.

    Και τώρα πια δεν ημπορεί, γιαγιάκα, να ξυπνήσει;

    Ω, βέβαια! Καιρούς, καιρούς σηκώνει το κεφάλι

    και βλέπει αν ήρθεν η στιγμή, πώχ’ ο Θεός ορίσει,

    και βλέπει αν ήρθ’ ο Άγγελος για να του φέρει πάλι

                                    το κοφτερό σπαθί του.

[και τότε]

    διπλό-τριπλό θα πάρουμε αυτό που μας επάρθη

     κι η Πόλη κι η Αγιά Σοφιά δική μας θε να γίνη.

- Πότε, γιαγιά μου, Πότε;

Όταν τρανέψης, γιόκα μου, κι αρματωθής, και κάμης

τον όρκο στην Ελευθεριά, συ κι όλη η νεολαία,

να σώσετε τη χώρα

Τότε θε να ’ρθη ο Άγγελος κι αγγελικές δυνάμεις,

να μπούνε, να ξυπνήσουνε, να πουν στον Βασιλέα,

πως ήλθε πια η ώρα!

Από την ημέρα της Άλωσης, μέχρι και την Εποποιία του ’21 οι Έλληνες υπογραμμίζουν με δραματικό τρόπο ότι πρέπει να στηρίζονται μόνο στις δικές τους δυνάμεις, γιατί όπως λένε, οι ισχυροί της Ευρώπης εμπαίζουν, ταπεινώνουν και εξευτελίζουν ηθικά και ψυχικά τους φτωχούς και ταπεινωμένους λαούς, κωφεύουν στις επικλήσεις και τις ικεσίες βοήθειας. Όταν όμως θεωρήσουν ότι εξασφαλίζονται τα δικά τους συμφέροντα, τότε προσφέρουν απατηλή και εγωιστική προστασία. Γράφουν για τους Ευρωπαίους:

Σολωμός:        Με τα ρούχα αιματωμένα

                ξέρω ότι έβγαινες κρυφά

                να γυρεύης εις τα ξένα

                άλλα χέρια δυνατά.

                Μοναχή το δρόμο επήρες

                εξανάλθες μοναχή

                δεν ειν’ εύκολες οι θύρες,

                εάν η χρεία τες κουρταλή.

 

Κάλβος:        Ημείς δια τον Σταυρόν

                      ανδρείως υπερμαχόμεθα

                      και σεις εβοηθήσατε

                        κρυφά τους πολεμούντας

Σταυρόν και αλήθειαν

………………….

Δια να θεμελιώσητε

την τυραννίαν, τιμάτε

τον Σταυρόν εις τας πόλεις σας·

και αυτόν επολεμήσατε

       εις την Ελλάδα

Και τώρα εις προστασίαν μας

τα χέρια σας απλώνετε!

Τραβήξετέ τα οπίσω·

βλέπει ο Θεός και αστράπτει

     δια τους πανούργους                             (Αι Ευχαί)

Ο Ραγκαβής:

Τον κόσμο ο δόλος διοικεί

τα πλούτη έχουν οι κακοί

κι εδώ στους βράχους κατοικεί

η αρετή κρυμμένη.

 

Μεγάλοι έμποροι πωλούν

τα έθνη σαν κοπάδια

την γη προδίδουν και γελούν,

εδώ όμως άρματα λαλούν

στ’ απάτητα λαγκάδια.

 

Τέλος, ο περίφημος Κεφαλλονίτης, λαϊκός αγωνιστής Κοσμάς Φλαμιάτης, με λόγια προφητικά, επί Βαυαροκρατίας, από το 1849 στιγματίζει τους Ευρωπαίους, τους υιούς της ανομίας της Δύσεως, όπως τους ονομάζει, δηλαδή τους παράνομους και πονηρούς Ευρωπαίους, ως τους κύριους αίτιους κάθε «κρίσης» και γράφει «Ο υιός της ανομίας της Δύσεως είναι ο υπερόπτης, ο επηρμένος, αλαζονικός και υπερφίαλος απατεώνας και χλευαστής της Χριστιανικής θρησκείας και δραστηριοποιείται, με ύπουλες κινήσεις, ώστε να ανεβάζει σε υψηλά αξιώματα και να επιβραβεύει με ανταμοιβές άτομα της απάτης και της διαφθοράς. Δεν αναπτύσσει δραστηριότητα μόνο για να ψηφίζονται νόμοι ολεθριότατοι, που προκαλούν καταστροφή, φθορά και αφανισμό, αλλά φροντίζει κρυφά με ύπουλες σκέψεις, μηχανορραφίες και δολοπλοκίες να καθιερώνονται πολιτικά συστήματα για την απονέκρωση και τον πλήρη μαρασμό της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της βιομηχανίας, της ναυτιλίας και του εμπορίου ώστε με την γενική ένδεια, την έλλειψη των προς το ζην αναγκαίων, τη φτώχεια και την πλήρη καταστροφή οικονομική και ηθική των λαών που επιβουλεύεται και σκευωρεί σε βάρος τους, να μπορεί ο δόλιος να ενεργεί, ώστε να καταδυναστεύεται ο λαός, ενώ αυτός υποκρίνεται τον φίλο και σύμμαχο προκειμένου να διορθώσει τα επικείμενα δεινά, τις επαπειλούμενες συμφορές και δραστηριοποιείται έτσι ώστε να φέρνει χρεοκοπία στα ταμεία, αλλά και να ενεργεί ύπουλα και δόλια, ώστε να επιβραβεύονται και να μισθοδοτούνται από το Ταμείο του Κράτους και από τους ιδρώτες του επιβουλευόμενου λαού πολλά όργανα της προδοσίας. Η αντικαθεστωτική κατά της Βαυαροκρατίας δράση του, με σκοπό την ανατροπή της, τον οδήγησε στη φυλακή. Ωστόσο, η βαθυστόχαστη και ορθόδοξη πολιτικοοικονομική διαμαρτυρία του Κοσμά Φλαμιάτη καλύπτει τις συμπεριφορές των προβατόσχημων λύκων από τον καιρό των Ευρωπαίων σταυροφόρων μέχρι σήμερα.

Άλλωστε για τη μεγαλύτερη καταστροφή της Κωνσταντινούπολης, μέχρι την τελική πτώση της, κύριος υπεύθυνος ήταν ο χειραγωγούμενος από τους Ευρωπαίους σταυροφόρους Αλέξιος Δ΄ Άγγελος που αντάλλαξε την άνοδό του στο θρόνο με μνημόνιον που υπέγραψε υποσχέσεων προς τους προστάτες του και που ωστόσο δεν μπόρεσε να εκπληρώσει αυτές τις δεσμεύσεις του με αποτέλεσμα να εξεγερθεί ο βυζαντινός λαός εναντίον του, που είχε φέρει το στόλο των Σταυροφόρων μπροστά στη βυζαντινή πρωτεύουσα, την βασιλίδα των πόλεων και έτσι υποδούλωσε και τον εαυτό του και το λαό του στους Λατίνους. Αυτός έχασε το στέμμα και τη ζωή του αλλά και ο βυζαντινός λαός υποδουλώθηκε, αφού οι εισβολείς απέκρουσαν ανελέητα τις παρακλήσεις του για αναβολή καταβολής των τεράστιων χρηματικών ποσών που είχε υποσχεθεί. Μετά από αυτό τον διαμελισμό της Πόλης, η Άλωση από τους Οθωμανούς ήταν ευχερέστατη.

Οι διαπραγματεύσεις για το χρέος προς τους προστάτες Φράγκους δεν στάθηκαν ικανές να τους αναχαιτίσουν, μολονότι ο ελέω προστατών ηγεμόνας είχε επιβάλει τεράστιους νέους φόρους στον βυζαντινό λαό.

Το μεγαλύτερο κακό ήταν η ηθική και οικονομική χρεοκοπία της ίδιας της Αυτοκρατορίας και με εξαίρεση τον τελευταίο γενναίο Αυτοκράτορα, η έλλειψη εμπνευσμένων ηγετών, οι οποίοι μάλιστα έκαναν το τραγικό λάθος να ζητούν βοήθεια από Δυτικούς και από βουλγάρικα, σέρβικα και τούρκικα στρατεύματα, οδήγησε στην απώλεια. Ακόμη οι συνεχείς εποικισμοί από τους Τούρκους, στη Θράκη, στην Αδριανούπολη, το Διδυμότειχο, δεν αντιμετωπίσθηκαν εγκαίρως και έτσι οι ντόπιοι πληθυσμοί μεταφέρθηκαν στην Ανατολία και στη θέση τους μπήκαν οι έποικοι Τούρκοι. Επίσης, είχε παραμεληθεί η άμυνα της Πόλης και τα ναυπηγεία δεν λειτουργούσαν, γιατί είχαν αναθέσει το όλο πρόγραμμα ναυπήγησης στους Βενετούς.

Για να αποφύγουμε λοιπόν τις αλώσεις πρέπει να γνωρίζουμε την ιστορία και να την μεταβάλουμε σε βίωμα και πράξη καθημερινή, ώστε να παραμένουν άγρυπνες οι συνειδήσεις και άμεσες και επιτυχείς οι αντιδράσεις τους.                    

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε

- Χαλίλ Ιναλτζίκ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η κλασική εποχή, 1300-1600. Μετάφρ. Μ. Κοκολάκης, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1995

- John Julius Norwich, Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου, Μετάφρ. Δ.Π. Κωστελένος, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα 1999

- Andrew Wheatcroft, Οι Οθωμανοί, Μετάφρ. Χρ. Σακελλαροπούλου, εκδ. Νέα Σύνορα, Αθήνα 1994

- Η Άλωση της Πόλης, Συλλογικός τόμος, Επιστ. Επιμ. Ε. Χρυσός, Β΄ εκδ., εκδ. Ακρίτας, Αθ. 1994

- 1453-1953. Η Πεντακοσιοστή Επέτειος από της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Αναμνηστικός Τόμος. Στο: L’ Hellenisme Contemporain, Αθήνα 1953

- Γ.Θ. Ζώρας, Περί την Άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως, Αθήνα 1959

- Δ. Α. Ζακυθηνός, «Ιδεολογικαί συγκρούσεις εις την πολιορκουμένην Κωνσταντινούπολιν», Νέα Εστία 47 (1950) 794

- Κοσμάς Φλαμιάτης, Φωνή Ορθόδοξος και σπουδαία εις την ανακάλυψιν της κατά των Ορθοδόξων επιβουλής, επανέκδοση, Βόλος 1911.

- [Αθανάσιος Πάριος], Νέος Ραψάκης. Βλ. Χρ. Αραμπατζή, Αθ. του Παρίου Βιβλιογραφικά. Έκδοση Ιερού Προσκυνήματος Παναγίας Εκατονταπυλιανής Πάρου, Θεσσαλονίκη 1998, σελ. 32 

 

 

Πηγή Υλικού:

Μαρία Μαντουβάλου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια των σχέσεων της Νεολληνικής Φιλολογίας με την Αρχαία και Βυζαντινή Γραμματεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 

Επιλογή Υλικού

Αικατερίνη Διαμαντοπούλου

Υπεύθυνη υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων.