Οδοιπορικό στα Μετέωρα

Τα Μετέωρα, η «Θηβαϊδα» των Σταγών, όπως αποκαλούνται, αποτελούν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μοναστικό συγκρότημα της Ελλάδας μετά το Άγιο Όρος. Οι βράχοι των Μετεώρων υψώνονται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Πίνδου και των Αντιχασίων, κοντά στον Πηνειό. Περήφανοι και επιβλητικοί στέκουν για να προκαλούν στον επισκέπτη δέος και συγκίνηση. Σε αυτές τις κακοτράχαλες και απάτητες κορυφές ο ασκητής επέλεξε να εγκαταβιώσει για να οδηγηθεί στα ουράνια δώματα.

Οι παραδόσεις αναφέρουν ότι από τον 11ο αιώνα οι πρώτοι ερημίτες έκαναν την εμφάνισή τους στα κοιλώματα των βράχων αψηφώντας τον κίνδυνο και τις κακουχίες. Στα τέλη του 11ου αιώνα ή αρχές του 12ου αιώνα είχε συγκροτηθεί μικρή ασκητική πολιτεία, η Σκήτη της Δούπιανης ή των Σταγών, με κέντρο λατρείας το Ναό της Θεοτόκου, που αποτελούσε το «Κυριακό» της σκήτης. Σε αυτόν τον Ναό συγκεντρώνονταν από τα προσευχάδια και τις κέλλες τους οι ερημίτες των μετεωρίτικων βράχων κάθε Κυριακή για να τελέσουν από κοινού την επίσημη και καθιερωμένη λατρεία προς το Θεό. Ο επικεφαλής της Σκήτης των Σταγών έφερε κατά τα αγιορείτικα πρότυπα τον τίτλο του «πρώτου» και καθηγουμένου της σκήτης. Μεγάλη δράση και ακτινοβολία πρόβαλε ο «πρώτος» καθηγούμενος της Σκήτης, Νείλος, γνωστός από κείμενα, έγγραφα και επιγραφές της εποχής. Είναι ο ιδρυτής και κτίτορας κατά το έτος 1366-1367 της Μονής της Υπαπαντής, που σήμερα είναι ακατοίκητη και ανήκει στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Μετεώρου. Ο Ιερός Ναός της Μονής της Υπαπαντής καλύπτεται από τοιχογραφίες, που σύμφωνα με τις σωζόμενες δύο κτιτορικές επιγραφές δημιουργήθηκαν το 1366-1367 με τη συνδρομή του Νείλου και του μοναχού Κυπριανού, στα χρόνια της βασιλείας Συμεών Ούρεση του Παλαιολόγου. Η τοιχογράφηση αυτή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζωγραφικά μνημεία του δεύτερου μισού του ΙΔ΄ αιώνα.   

Η παράδοση αναφέρει ότι πάνω από είκοσι μοναστήρια αποτελούσαν τη «λιθόπολη» των Σταγών. Φαίνεται πως πρωτοκτίστηκαν γύρω στο ΙΔ’ αιώνα, αλλά πολλά από αυτά ανακαινίστηκαν ή ανεγέρθηκαν από τα θεμέλια τους κατά τον 16ο  αιώνα, που αποτελεί περίοδο ακμής και άνθισης του μετεωρίτικου μοναχισμού.

Με το πέρασμα του χρόνου οι περισσότερες από τις Ιερές Μονές ερημώθηκαν και ερειπώθηκαν. Εν ενεργεία σήμερα βρίσκονται έξι Μοναστήρια: η Ιερά Μονή του Μεγάλου Μετεώρου ή της Μεταμορφώσεως, Βαρλαάμ, Αγίου Στεφάνου, Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, Ρουσάνου και Αγίας Τριάδος.  

Τα μετεωρίτικα Μοναστήρια στους έξι αιώνες της αδιάκοπης μοναστικής τους παρουσίας και δράσης, προσέφεραν πολλά και συνεχίζουν να προσφέρουν όχι μόνο στον Ορθόδοξο μοναχισμό και στην Εκκλησία μας, αλλά και στο Έθνος γενικότερα, με το πλούσιο κοινωνικό τους έργο, τη συμβολή τους στη διατήρηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, το ενδιαφέρον τους για την παιδεία.

Η Ιερά Μονή Βαρλαάμ

Ο επιβλητικός της βράχος, πολύ κοντά και απέναντι από το βράχο της Ιεράς Μονής του Μεγάλου Μετεώρου κατοικήθηκε κατά ην παράδοση τον 14ο αιώνα. Από το σύγχρονο του Οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη ασκητή – αναχωρητή Βαρλαάμ, από τον οποίο πήρε και το όνομά του το Μοναστήρι. Το μεγαλόπρεπο σημερινό Καθολικό, που τιμάται στη μνήμη των Αγίων Πάντων έκτισαν το 1541-1542 οι Γιαννιώτες αδελφοί Ιερομόναχοι Θεοφάνης και Νεκτάριος οι Αψαράδες. Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Βαρλαάμ είναι ένα τυπικό Καθολικό αγιορείτικου τύπου. Του κυρίως Ναού προηγείται ευρύχωρος εσωνάρθηκας (λιτή) με ωραίο τρούλο στο κέντρο του, ανάλογο με εκείνο του κυρίως Ναού, στηριζόμενο σε τέσσερις πεσσούς. Ο κυρίως Ναός τοιχογραφήθηκε το 1548. Σε διασωθείσα επιγραφή δεν αναφέρεται το όνομα του αγιογράφου, όμως η τεχνική, το χρώμα και η διάταξη των μορφών και των σκηνών είναι ίδια με αυτά των τοιχογραφιών του παρεκκλησίου του Αγίου Νικολάου στην Ιερά Μονή της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος, το οποίο αγιογραφήθηκε το 1560 από το Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Κατελάνο. Στον τρούλο τοιχογραφείται ο Παντοκράτορας ως Δίκαιος Κριτής, ενώ στο τύμπανο η τιμητική χορεία των προφητών και αγγέλων, στα σφαιρικά τρίγωνα οι τέσσερις Ευαγγελιστές, από τους οποίους ο Λουκάς παριστάνεται να «ιστορεί» την εικόνα της Θεοτόκου. Υπέροχη είναι η απόδοση των μεμονωμένων μορφών Αγίων, όπως των μελωδών της Εκκλησίας Ιωάννη Δαμασκηνού και Κοσμά του Μαϊουμά. Στην κόγχη του Ιερού Ναού εντυπωσιάζει η επιβλητική παράσταση της Πλατυτέρας των Ουρανών με τη λάμψη του χρυσού και των άλλων χρωμάτων της και τη γλυκύτητα στην έκφραση του προσώπου της. Επιγραφή πάνω από την τοιχογραφία της Παναγίας στο Νάρθηκα αριστερά μας πληροφορεί ότι το 1780-1782 ανακαινίσθηκε του Αγίου Βήματος του Καθολικού και ο Νάρθηκας με δαπάνη του Επισκόπου Σταγών Παρθενίου. Ο ίδιος δώρισε στην Ιερά Μονή το προσωπικό του αρχείο και τη βιβλιοθήκη του.

Σήμερα η Ιερά Μονή Βαρλαάμ διαθέτει πλούσια και αξιόλογη συλλογή χειρογράφων, τα οποία ανέρχονται σε 290. Ορισμένα από αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πολύχρωμη καλλιτεχνική τους διακόσμηση. Αξίζει ναν αναφερθεί ότι εδώ τέλη 16^ου και αρχές 17^ου αιώνα λειτούργησε το πιο οργανωμένο βιβλιογραφικό εργαστήριο των μετεωρικών Μονών, όπου εργάζονταν μεθοδικά και εντατικά ειδικευμένοι καλλιγράφοι και γραφείς – διακοσμητές κωδίκων. Μεταξύ αυτών ο γνωστός Κύπριος καλλιγράφος – κωδικογράφος Λουκάς επίσκοπος Μποζέου και μετέπειτα Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας, ο Ηπειρώτης Ματθαίος Μυρέων και οι Βαρλααμίτες Ιερομόναχοι Αρσένιος και Ιωαννίκιος. Αρκετά και σπάνια είναι και τα παλαιότυπα της βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής. Στο μουσείο, εκτός από τα εικονογραφημένα χειρόγραφα, εκτίθενται και πολλά άλλα εκκλησιαστικά κειμήλια, όπως μεταβυζαντινές εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια και επιτάφιοι, διάφορα είδη μικροτεχνίας και αργυροχοΐας. Μεταξύ των φορητών εικόνων, ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας είναι η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα, ανάμεσα σε δύο αγγέλους και σε αγίους, που την παραστέκουν γύρω της, έργο του περίφημου Κρητικού ζωγράφου Εμμανουήλ Τζάνε, έτους 1668. 

Στο βορειοδυτικό άκρο του βράχου βρίσκεται το παρεκκλήσι των Τριών Ιεραρχών, μονόκλιτο δρομικό ναϊδριο, που κτίστηκε σύμφωνα με την επιγραφή του το 1627 και τοιχογραφήθηκε το 1637. Άλλα αξιόλογα κτίσματα της Ιεράς Μονής Βαρλαάμ είναι η παλαιά τράπεζα, που σήμερα χρησιμοποιείται ως σκευοφυλάκιο – μουσείο, η εστία ή μαγειρείο που σήμερα χρησιμοποιείται ως εκθετήριο ενθυμίων και το νοσοκομείο.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Στεφάνου

Η Ιερά Μονή του Αγίου Στεφάνου βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του συνόλου των μετεωρικών βράχων, ακριβώς πάνω από την Καλαμπάκα, ενώ η πρόσβαση σε αυτήν γίνεται μέσω μικρής γέφυρας. Από το 1961 λειτουργεί ως γυναικείο Μοναστήρι με πολυμελή και δραστήρια αδελφότητα, η οποία έχει επιδείξει πλούσιο πνευματικό, φιλανθρωπικό και οικοδομικό έργο στην Ιερά Μονή. Παλαιά παράδοση συνδέει την Ιερά Μονή με το γυναικείο μοναχισμό. Η αρχή του Μοναστηριού ανάγεται στο 1191-1192, σύμφωνα με παλαιά επιγραφή, σύμφωνα με την οποία ο Ιερεμίας υπήρξε ο πρώτος όσιος ερημίτης, που κατοίκησε σε κάποια σπηλιά του ευλογημένου αυτού βράχου. Πρώτος κτίτορας του Μοναστηριού είναι ο Αρχιμανδρίτης Όσιος Αντώνιος, γύρω στο πρώτο μισό του 15^ου αιώνα, ο οποίος συνδέεται με την ένδοξη βυζαντινή οικογένεια των Καντακουζηνών και δεύτερος ο Ιερομόναχος Όσιος Φιλόθεος, γύρω στα μέσα του 16^ου αιώνα. Ο Όσιος Φιλόθεος λίγο πριν το 1545 ανακαίνισε από τα θεμέλια το Καθολικό της Ιεράς Μονής, το Ναό του Αγίου Στεφάνου. Συγχρόνως έκτισε κελιά για τους Μοναχούς και εξόπλισε το Μοναστήρι με εκκλησιαστικά σκεύη και χειρόγραφα βιβλία, ενώ επέβαλε τον κοινοβιακό τρόπο ζωής στη μοναστική αδελφότητα. Λίγο αργότερα αγιογραφήθηκε το ναϊδριο, επί Ηγουμένου Μητροφάνη. Εκτός από τους ολόσωμους αγίους και άλλες παραστάσεις, αξιοπρόσεκτη είναι η απεικόνιση των 24 οίκων των Χαιρετισμών της Θεοτόκου.  

Κατά την περίοδο του τελευταίου πολέμου προκλήθηκαν ζημιές, στις τοιχογραφίες του Ναού του Αγίου Στεφάνου, καθώς και στο κτίριο του Ναού του Αγίου Χαραλάμπους. Το 1798, επί του Επισκόπου Σταγών Παϊσίου του Κλεινοβίτη και επί Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Αμβροσίου, κτίστηκε το σημερινό επιβλητικό Καθολικό προς τιμήν του Αγίου Χαραλάμπους, του οποίου η κάρα φυλάσσεται εκεί ως ιερό θησαύρισμα. Η ιστορία της Ιεράς Μονής συνδέθηκε με το ρουμανικό ηγεμονικό οίκο της Βλαχίας, ο οποίος ανήγειρε και αφιέρωσε στη μετεωρική αυτή Ιερά Μονή ως μετόχι το μονύδριο της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Ρουμανία, και δώρισε στο Μοναστήρι άγια λείψανα, ιερά σκεύη, άμφια, κλπ. Το νέο Καθολικό του Μοναστηριού στηρίζεται στο γνωστό αγιορείτικο αρχιτεκτονικό τύπο.

Το Μοναστήρι ανέπτυξε έντονη πνευματική δραστηριότητα και  ενδιαφερόταν για την ελληνική παιδεία και τα γράμματα. Ο διάσημος ιεράρχης και ελληνοδιδάσκαλος Δωρόθεος Σχολάριος κατέφυγε στην Ιερά Μονή τέλος του 19^ου αιώνα για να ικανοποιήσει τη έφεσή του για μόρφωση, ενώ πρόσφατα το 1970 λειτούργησε εντός του Μοναστηριού Ορφανοτροφείο–Δημοτικό Σχολείο θηλέων, με δασκάλες αγιοστεφανίτισσες Μοναχές.

Στην Ιερά Μονή φυλάσσονται σήμερα 147 χειρόγραφα. Ανάμεσα στα χειρόγραφα που εκτίθενται στις προθήκες του μουσείου, άξια προσοχής για την παλαιογραφική τους αξία είναι τέσσερα περγαμηνά λυτά φύλλα, του 6^ου – 7^ου αιώνα, που περιέχουν αποσπάσματα από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο.

Στην παλαιά τράπεζα, που έχει διασκευασθεί σε μουσείο, εκτίθενται τα αξιολογότερα κειμήλια της Ιεράς Μονής, όπως φορητές μεταβυζαντινές εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια και άλλα υφαντά, ξυλόγλυπτοι και αργυρόδετοι σταυροί, περίτεχνα έργα αργυροχοΐας (άγια ποτήρια, θυμιατήρια, κλπ.). ανάμεσα στις φορητές εικόνες πρέπει να σημειωθεί η «Αποκαθήλωσις», έργο του μεγάλου Κρητικού αγιογράφου Εμμανουήλ Τζάνε.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά

Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Καστράκι. Είναι το πρώτο Μοναστήρι που συναντά ο επισκέπτης ανεβαίνοντας στα Μετέωρα. Τριγύρω αυτού βρίσκονται τα ερειπωμένα μοναστήρια Προδρόμου, Αγίας Μονής και Παντοκράτορος, καθώς και το εκκλησάκι της Παναγίας της Δούπιανης. Ο βράχος, πάνω στον οποίο κτίστηκε το Μοναστήρι είναι πολύ μικρός σε έκταση και στενόχωρος στο πλάτωμα της κορυφής του. Για το λόγο αυτό δεν μπορούσε να αναπτυχθεί σε έκταση, αλλά χρησιμοποιήθηκαν αλλεπάλληλα πατώματα. Ανεβαίνοντας συναντά κανείς το μικρό παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου και την κρύπτη, όπου φυλάσσονταν παλαιότερα οι κώδικες και τα κειμήλια της Ιεράς Μονής. Στο εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου υπάρχουν υπολείμματα  παλαιών τοιχογραφιών που ανάγονται στο 14^ο αιώνα. Στον επόμενο όροφο είναι κτισμένο το Καθολικό της Ιεράς Μονής, ο Ναός του Αγίου Νικολάου, ενώ στον τελευταίο όροφο βρίσκεται η παλαιά τράπεζα του Μοναστηριού, διακοσμημένη με τοιχογραφίες (Παναγία Βρεφοκρατούσα, παραβολή του πλουσίου και του πτωχού Λαζάρου). Η ανακαινισμένη τράπεζα σήμερα χρησιμοποιείται ως χώρος υποδοχής. Στον ίδιο όροφο βρίσκεται το οστεοφυλάκιο της Ιερά Μονής και το πρόσφατα  ανακαινισμένο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου.

Η επωνυμία της Ιεράς Μονής, πιθανότατα ανάγεται σε κάποιον παλαιό κτίτορά της το 14^ο αιώνα. Άλλοι συσχετίζουν το όνομα με το ρήμα αναπαύομαι, οπότε Αναπαυσάς θα πρέπει να σημαίνει τον τόπο ανάπαυσης. Η πρώτη οργάνωση μοναστικής ζωής στο Μοναστήρι ανάγεται στις πρώτες δεκαετίες του 14^ου αιώνα. Το Μοναστήρι ανακαινίστηκε ριζικά την πρώτη δεκαετία του 16^ου   αιώνα και ανηγέρθη από τα θεμέλιά του το σημερινό Καθολικό (Ναός του Αγίου Νικολάου) από τα Μητροπολίτη Λαρίσης Άγιο Διονύσιο τον Ελεήμονα που εγκαταβίωσε και πέρασε εκεί τα τελευταία του χρόνια ως Μοναχός, καθώς και από τον Έξαρχο Σταγών Ιερομόναχο Νικάνορα. Τον Οκτώβριο του 1527 το Καθολικό του Μοναστηριού αγιογραφήθηκε περίτεχνα από τον Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα – Μπαθά. Μεταξύ των παραστάσεων, μεγάλη έκταση καταλαμβάνουν τα θαύματα του Χριστού (θεραπεία του υδρωπικού, των δαιμονιζομένων, του εκ γενετής τυφλού, του παραλύτου, ο πειρασμός του Χριστού στην έρημο, ο γάμος στην Κανά, κλπ.). στον κυρίως Ναό, στην κορυφή του τρούλου, δεσπόζει η μορφή του Παντοκράτορα, που εικονίζεται ως Ιησούς Χριστός ο Ελεήμων».

Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά από την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας εγκαταλείφθηκε και άρχισε να ερειπώνεται. Οι πενήντα περίπου κώδικες που βρέθηκαν μεταφέρθηκαν στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος, όπου φυλάσσονται σήμερα, ενταγμένοι σε ενιαία συλλογή μαζί με εκείνους της Αγίας Τριάδος και της Ιεράς Μονής Ρουσάνου. Στη δεκαετία του 1960 η Ιερά Μονή το Αγίου Νικολάου ανακαινίστηκε και αναστηλώθηκε από την αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία της περιοχής.    

Η Ιερά Μονή Ρουσάνου

Η Ιερά Μονή Ρουσάνου βρίσκεται ανάμεσα στις Ιερές Μονές Αγίου Νικολάου Αναπαυσά και Βαρλαάμ. Είναι κτισμένη πάνω σε εντυπωσιακό κατακόρυφο στύλο και το κτιριακό της συγκρότημα καλύπτει ολόκληρο το πλάτωμα της κορυφής του απότομου βράχου, του οποίου φαίνεται σαν απόληξη φυσική. Η πρόσβαση γίνεται με άνετα σκαλοπάτια και δύο μικρές στερεές γέφυρες, που κατασκευάστηκαν το 1930. Η Ιερά Μονή Ρουσάνου, μετά την πρόσφατη, κατά τη δεκαετία του 1980, ριζική ανακαίνιση και αναστήλωσή της από την αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία της περιοχής, λειτουργεί ως γυναικείο Μοναστήρι, υπό την πνευματική προστασία και με τις πατρικές φροντίδες του Μητροπολίτη Τρίκκης και Σταγών.  Από τις αρχές του αιώνα μας η Ιερά Μονή είχε αρχίσει να εγκαταλείπεται και να ερημώνει. Επί είκοσι χρόνια και μέχρι το 1971 που πέθανε, ζούσε εκεί μόνη της η γερόντισσα από το Καστράκι Ευσεβία.   

Η ονομασία του Μοναστηριού οφείλεται στον πρώτο οικιστή του βράχου ή στον κτίτορα του παλαιού αρχικού Ναού (14^ος -15^ος αιώνας). Το Μοναστήρι έλαβε τη σημερινή οικοδομική του μορφή στα μέσα του 16^ου αιώνα. Η Ιερά Μονή αποτελείται από ένα τριώροφο συγκρότημα, με το Καθολικό και κελιά στο ισόγειο και με δωμάτια υποδοχής, το αρχονταρίκι και άλλα κελιά και βοηθητικούς χώρους στους ορόφους.

Για την ανοικοδόμηση και τη γενικότερη ιστορία της Ιεράς Μονής Ρουσάνου έχουμε πληροφορίες από τη διαθήκη των κτιτόρων της, των αυταδέλφων Ιερομονάχων από τα Γιάννενα Ιωάσαφ και Μαξίμου. Οι Ιερομόναχοι ανέβηκαν στο βράχο μεταξύ των ετών 1527-1529 και το Μοναστήρι ανοικοδομήθηκε γύρω στο 1530. Οι κτίτορές του ανέκτισαν από τα θεμέλιά του το ερειπωμένο και αφανισμένο από τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη παλαιό Καθολικό της Ιεράς Μονής, το Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και του έδωσαν τη μορφή που έχει σήμερα. Οικοδόμησαν κελιά για τους Μοναχούς, καθώς και άλλους βοηθητικούς χώρους, εφοδίασαν το Μοναστήρι τους με ιερά σκεύη, άμφια, χειρόγραφα βιβλία και άλλα εκκλησιαστικά κειμήλια, του εξασφάλισαν κτηματική περιουσία. Οργάνωσαν το Μοναστήρι σε αυστηρό κοινόβιο και όρισαν όλοι οι ρουσανίτες Μοναχοί να τηρούν απαρέγκλιτα τους όρους της ισοπολιτείας, της κοινοκτημοσύνης και της ακτημοσύνης.     

Το Καθολικό είναι αγιορείτικου τύπου, όπως και στις λοιπές μετεωρικές Μονές. Ο Ιερός Ναός είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Όμως στο Μοναστήρι τιμάται με ιδιαίτερη ευλάβεια και μεγαλοπρέπεια και η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας. Η πλούσια τοιχογράφηση του Καθολικού έγινε επί Ηγουμένου της Μονής Αρσενίου το έτος 1560, όπως αναφέρεται σε διασωθείσα επιγραφή.

Κατά καιρούς η Ιερά Μονή λειτούργησε ως καταφύγιο και άσυλο κατατρεγμένων ατόμων και οικογενειών κατά τις διάφορες ιστορικές περιπέτειες του Έθνους.

Η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος

Η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος στέκει στην κορυφή ενός επιβλητικού και μεγαλόπρεπου βράχου. Η ανάβαση στο Μοναστήρι γινόταν παλαιότερα με ανεμόσκαλα και με το παραδοσιακό δίχτυ. Το 1925 δημιουργήθηκε η λαξευτή κλίμακα με τα 140 περίπου σκαλοπάτια της.

Η παράδοση αναφέρει ότι η Ιερά Μονή πρωτοκτίστηκε το 1438 από κάποιο Μοναχό Δομέτιο και κατόπιν οργανώθηκε ως Μοναστήρι. Ο σημερινός κυρίως Ναός αντιπροσωπεύει την αρχαιότερη σωζόμενη οικοδομική φάση του Μοναστηριού και είναι το πιο ενδιαφέρον από τα κτίσματά του. Σύμφωνα με επιγραφή, ανηγέρθη το έτος 1475-1476. Η σημερινή τοιχογράφηση του Ιερού Ναού, σύμφωνα με σχετική πάλι επιγραφή, είναι έργο των ζωγράφων Αντωνίου ιερέα και του αδελφού του Νικολάου και έγινε το 1741 επί Μητροπολίτη Σταγών Θεοφάνη και επί Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Παρθενίου.

Το παλαιό ξυλόγλυπτο τέμπλο του κυρίως Ναού έχει κλαπεί από ιερόσυλους το 1979 και έχει αντικατασταθεί από νεότερο. Μαζί αφαιρέθηκαν και εκλάπησαν και οι παλαιές εικόνες του τέμπλου, αξιόλογες για την τέχνη τους. Ο ευρύχωρος εσωνάρθηκας κτίστηκε το 1689 και τοιχογραφήθηκε το 1692. Το 1684, δίπλα στο ιερό, προστέθηκε ένα μικρό σκευοφυλάκιο. Το κτιριακό συγκρότημα της Ιεράς Μονής συμπληρώνουν η τράπεζα, τα κελιά, αίθουσες υποδοχής, δεξαμενές και άλλοι βοηθητικοί χώροι, που έχουν όλα ανακαινιστεί.  

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου. Πρόκειται για ένα μικρό κυκλικό Ναό με θόλο, λαξευμένο στο βράχο, κατάγραφο με περικαλλείς τοιχογραφίες. Σύμφωνα με διασωθείσα επιγραφή κτίστηκε και αγιογραφήθηκε το 1682. Ίσως αρχικά να χρησίμευε ως ασκητήριο κάποιου ερημίτη.

Στην Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος ανήκουν σήμερα 124 χειρόγραφα, που φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής του Αγίου Στεφάνου.

Η Ιερά Μονή του Μεγάλου Μετεώρου

Σταθμό του οργανωμένου μετεωρίτικου μοναχισμού αποτελεί η ίδρυση της Ιεράς Μονής του Μεγάλου Μετεώρου ή της Μεταμορφώσεως.  Είναι η παλαιότερη, μεγαλύτερη και επισημότερη από τις υπάρχουσες σήμερα μετεωρικές Μονές και κατέχει δεσπόζουσα θέση ανάμεσα στο μοναστικό συγκρότημα των Μετεώρων. Ιδρύθηκε λίγο πριν τα μέσα του 14^ου αιώνα από τον Όσιο Αθανάσιο Μετεωρίτη, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος κτίτορας της Μονής και οργανωτής συστηματικής μοναστικής κοινότητας.

Γύρω στο 1340 ο Αθανάσιος ανέβηκε στον Πλατύ Λίθο ή Πλατύλιθο, που ο ίδιος ονόμασε Μετέωρο. Εκεί έκτισε το ασκητικό του καταφύγιο και οργάνωσε την πρώτη μοναστική κοινότητα, με αυστηρή τυπική διάταξη κοινοβίου. Η αδελφότητά του απαριθμούσε δεκατέσσερα μέλη. Στην αρχή ο Όσιος αναχωρητής οικοδόμησε στο βράχο Ναό της Θεομήτορος, στην οποία (Παναγία της Μετεωρίτισσας Πέτρας) αφιέρωσε και την Ιερά Μονή. Αργότερα  οικοδόμησε και άλλο Ναό, προς τιμήν του Μεταμορφωθέντος Σωτήρος Χριστού, ο οποίος αποτέλεσε το Καθολικό της Ιεράς Μονής και έδωσε και τη μέχρι σήμερα οριστική επωνυμία του Μοναστηριού. Ανεβαίνοντας σήμερα τη σκάλα, λίγο πριν από την είσοδο της Ιεράς Μονής και προς τα αριστερά αντικρίζει ο επισκέπτης το ασκητήριο του Οσίου Αθανασίου, μέσα στη φυσική κοιλότητα του βράχου, διαμορφωμένη σε στοιχειώδη χώρο κατοικίας και στον απαραίτητο ναϊσκο. Διάδοχος του Αθανασίου και δεύτερος κτίτορας της Ιεράς Μονής υπήρξε ο Μοναχός Όσιος Ιωάσαφ, πρώην βασιλεύς Ιωάννης Ούρεσης Άγγελος Κομνηνός Δούκας ο Παλαιολόγος.  Ο Ιωάσαφ, μεταξύ άλλων, το 1389-1390 συνετέλεσε στην ίδρυση και προαγωγή της Ιεράς Μονής της Υψηλοτέρας, της επιλεγόμενης των Καλλιγράφων, στον απέναντι από το Μεγάλο Μετέωρο απότομο και απρόσιτο σήμερα βράχο. Η Εκκλησία τιμά τους δύο οικήτορες του Μεγάλου Μετεώρου στις 20 Απριλίου. Στα μέσα του 16^ου αιώνα η Ιερά Μονή γνώρισε ιδιαίτερη ακμή και άνθιση. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Α΄ το 1540 επισκέφθηκε το Μοναστήρι και αναγνώρισε και κατοχύρωσε τα προνόμια και την πλήρη ανεξαρτησία του Μοναστηριού κατά το πρότυπο των αγιορείτικων Μονών.

Το 1544 σύμφωνα με εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή ανεγέρθηκε ο μεγαλόπρεπος κυρίως Ναός και η λιτή του σημερινού επιβλητικού Καθολικού της Ιεράς Μονής. Ο Ναός ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό αθωνικό τύπο και αγιογραφήθηκε το 1552 επί Ηγουμένου Συμεών. Αποτελεί ένα από τα λαμπρότερα και αξιολογότερα τοιχογραφικά σύνολα της μεταβυζαντινής ζωγραφικής.  Ο ίδιος Ηγούμενος έκτισε το 1557 την τράπεζα. Στην εστία που διατηρείται έως σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει εκτεθειμένα πολλά παλαιά χάλκινα, πήλινα ή ξύλινα μαγειρικά και άλλα σκεύη. Τον Ιούλιο του 1572 ανηγέρθη το νοσοκομείο – γηροκομείο του Μοναστηριού. Η τοιχογράφηση του Καθολικού αποπερατώθηκε το 1552, επί ηγουμενίας του Συμεών.             

Η Ιερά Μονή απαριθμεί τρία παρεκκλήσια. Επί της ηγουμενίας του Παρθενίου ανηγέρθη το 1789 το παρεκκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και κατασκευάστηκε το 1781 το ξύλινο τέμπλο του κυρίως Ναού του Καθολικού της Μονής. Το παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου οικοδομήθηκε αρχικά στις αρχές του 17^ου αιώνα, ενώ υπέστη νέες οικοδομικές φάσεις κατά τον 18^ο αιώνα. Το παρεκκλήσι του Αγίου Νεκταρίου κοσμείται με πολλές τοιχογραφίες.

Η Ιερά Μονή παρά τις εκτενείς καταστροφές και κατατρεγμούς έξι αιώνων συνέχισε χωρίς διακοπή τη μοναστική της παρουσία και ακτινοβολία και διαφύλαξε τους πολύτιμους θησαυρούς και τα ανεκτίμητα εθνικά και θρησκευτικά του κειμήλια. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι αποτέλεσε προπύργιο της Ορθοδοξίας και ιερή κιβωτός των εθνικών παραδόσεων.

Πλήθος τοιχογραφιών, φορητών εικόνων κοσμούν τον Ιερό Ναό, ενώ ξεχωρίζουν για την τέχνη τους δύο μεγάλες εικόνες των παλαιολόγειων χρόνων, η Παναγία Βρεφοκρατούσα και ο Άγιος Νικόλαος, ενώ στο μουσείο φυλάσσονται σπουδαίες εικόνες, μεταξύ αυτών δύο εικόνες που δώρισε στο Μοναστήρι η Μαρία Παλαιολογίνα. Παράλληλα η βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής είναι από τις πλουσιότερες μοναστηριακές βιβλιοθήκες. Διασώζονται χειρόγραφοι κώδικες, έγγραφα βυζαντινά και μεταβυζαντινά, σπάνια έντυπα, κλπ. Τέλος τα ξυλόγλυπτα, χρυσοκέντητα και αργυρά κειμήλια της Ιεράς Μονής είναι άξια θαυμασμού από κάθε επισκέπτη. 

Πηγή υλικού

Σοφιανού Δ.Ζ., Μετέωρα – Οδοιπορικό, Έκδοσις Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως (Μεγάλου Μετεώρου)

Επιλογή υλικού 

Αικατερίνη Διαμαντοπούλου

Θεολόγος ΜΑ - Φιλόλογος PhD Φιλοσοφίας