Αθανάσιος o E΄- Πατριάρχης Ιεροσολύμων

«Αμφότερα, ποιμήν τε άριστος, ανήρ τε αγαστός»

Από τους σημαντικότερους και ικανότερους προκαθήμενους της Eκκλησίας των Ιεροσολύμων του 18^ου αιώνα, ο Αθανάσιος Ε΄εποίμανε το Πατριαρχείο τα έτη 1827-1845. Τα 17 χρόνια της πατριαρχίας του αντιμετώπισε επιτυχώς κρίσιμα και επικίνδυνα ζητήματα της Εκκλησίας. Απέσβεσε το δυσβάστακτο χρέος που κληρονόμησε, μερίμνησε για θέματα εκπαίδευσης, οικοδόμησε και επισκεύασε ναούς και μοναστήρια.

Ο Αθανάσιος Ε΄ γεννήθηκε στη Ραιδεστό της Προποντίδος (το σημερινό Τεκίρνταγ της ανατολικής Θράκης). Από μικρός γαλουχήθηκε με το ορθόδοξο πνεύμα και διακρίθηκε για την ευσέβεια και το ήθος του. Τις αρετές του αυτές εξετίμησε ο πατριάρχης Άνθιμος,  όταν o Aθανάσιος  μετέβη

στα Ιεροσόλυμα και τον συμπεριέλαβε στη συνοδεία του. Αργότερα αποστέλλεται στην Εξαρχία της Ιβηρίας, όπου παρέμεινε δώδεκα μαρτυρικά χρόνια. Επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη, τοποθετείται ηγούμενος στο ναό του Αγίου Γεωργίου Νεοχωρίου, στο Βόσπορο. Το 1827 πεθαίνει ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Πολύκαρπος. Νέος  πατριάρχης εκλέγεται στην Κωνσταντινούπολη ο Αθανάσιος, μετά από γενική σύνοδο, παρουσία των προυχόντων του Γένους. Είναι ο τελευταίος πατριάρχης που εκλέγεται όχι στα Ιεροσόλυμα, αλλά στην Πόλη. Τα χρόνια της πατριαρχίας του συνέπεσαν με κρίσιμες στιγμές της ελληνικής ιστορίας.

Το 1827, έτος ανάληψης των καθηκόντων του, ο αιγυπτιακός στόλος του Ιμπραήμ κατατροπώνεται στο Ναβαρίνο. Ο ελληνισμός παραμένει υπόδουλος στους Οθωμανούς, εκτός από ένα κομμάτι που αποσπάται από την τουρκική  κυριαρχία και  προσπαθεί να συγκροτηθεί σε κράτος. Προηγήθηκε  η ελληνική επανάσταση, ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄στην Κωνσταντινούπολη και ο εκφοβισμός του ορθόδοξου κλήρου. Η  μέση Ανατολή ήταν υπό την κυριαρχία του Σουλτάνου. Το 1832 και για οκτώ περίπου χρόνια η Παλαιστίνη πέρασε στην εξουσία του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου και του γιου του Ιμπραήμ.  Μέσα σ’ αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, ο πατριάρχης Αθανάσιος κλήθηκε να αντιμετωπίσει σοβαρά και δυσεπίλυτα προβλήματα του Πατριαρχείου, κυρίως οικονομικά. Τα δάνεια που συνήψαν οι  προηγούμενοι Πατριάρχες για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών, διογκώθηκαν από τους βαρύτατους τόκους και ανήλθαν σε τριάντα εκατομμύρια γρόσια, απειλώντας την ίδια την ύπαρξη του Πατριαρχείου. Η Αγιοταφική Αδελφότητα είχε περιπέσει σε τέτοια ένδεια,ώστε στερούνταν ακόμα και τον επιούσιο. Η πρώτη  ενέργεια του Πατριάρχη  ήταν να στείλει τον μητροπολίτη Καισαρείας στη Μολδοβλαχία προκειμένου να εισπράξει χρήματα από τα εγκαταλελειμμένα μοναστηριακά κτήματα, κληροδοτήματα των ομογενών μας, χωρίς ωστόσο να επιτευχθούν αξιόλογα αποτελέσματα .Την κρίσιμη εκείνη περίοδο η αρωγή  του Οικουμενικού Πατριαρχείου ήταν πολύτιμη. Ο  Πατριάρχης  Κωνστάντιος Α΄, συγκέντρωσε χρηματικό ποσό ικανό να αποπληρωθεί το χρέος, ορίζοντας με εγκύκλιο φόρο σε κάθε  ορθόδοξο Έλληνα. Την πράξη αυτή επικύρωσε και ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄, ο οποίος κατέβαλε από το ταμείο του 500000 γρόσια. Ταυτόχρονα έξαρχοι διέτρεξαν όλες τις επαρχίες του οικουμενικού Θρόνου στην Αυστρία, Ρωσία, Ιβηρία, Δακία για έρανο. Συνέπεσε τότε να επισκεφτεί την Κωνσταντινούπολη ο ηγεμόνας της Σερβίας Ομπράνοβιτς, ο οποίος έδωσε υπέρ του Αγίου Τάφου 500000 γρόσια. Με αυτόν τον τρόπο ο Αθανάσιος Ε΄ κατόρθωσε  να εξαλείψει σχεδόν το χρέος, το οποίο απειλούσε την απεμπόληση της ιδιοκτησίας των Παναγίων Προσκυνημάτων από το ορθόδοξο γένος των Ρωμαίων.

Οι πολιτικές μεταβολές στην Παλαιστίνη υπό την κυριαρχία των Αιγυπτίων, δημιούργησαν νέες  διενέξεις για τα προσκυνήματα, ανάμεσα στα μέλη  της Αγιοταφικής Αδελφότητας  με τους Λατίνους και Αρμενίους .

Τα ζητήματα των Προσκυνημάτων μέρα με τη μέρα γίνονταν πολυθόρυβα και επικίνδυνα. Η αμφισβήτηση των ιστορικών προνομίων καθώς και το δικαίωμα επιδιόρθωσης και ανακατασκευής των ναών  από τον καταστρεπτικό σεισμό του 1834, που δόθηκε από τον Ιμπραήμ στους Έλληνες,  προκάλεσαν  νέες αναταραχές και βιαιοπραγίες. Παρά τις σφοδρές αντιδράσεις των Αρμενίων και Λατίνων, οι οποίοι επιδιώκοντας να ανατρέψουν την ευνοϊκή θέση του Ιμπραήμ υπέρ των Ελλήνων, απέσπασαν νέα διατάγματα από τον Μεχμέτ Αλή που τους παραχωρούσαν  κυριαρχικά δικαιώματα στα Προσκυνήματα, μετά από έντονη διαμαρτυρία  του  Πατριάρχη Αθανασίου και με τη μεσολάβηση του οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄(1835-40) απορρίφθηκαν.Με σουλτανικό φιρμάνι  το δικαίωμα επισκευής των Προσκυνημάτων από το σεισμό δόθηκε αποκλειστικά στους Έλληνες. Το 1840, υπό την νέα κυριαρχία της Παλαιστίνης στην Υψηλή Πύλη, ο  Σουλτάνος  Αβδούλ Μετζίτ, αναγνωρίζοντας το δίκαιο των  Ελλήνων, επικύρωσε τις αποφάσεις του προκατόχου του.

Εκτός από τη δυναμική στάση που επέδειξε στις αξιώσεις των Αρμενίων και Λατίνων, ο πατριάρχης Αθανάσιος Ε΄απέκρουσε   σχέδιο των Ρώσων να εξαγοράσουν τα μοναστήρια των αγίων Θεοδώρων και του Αβραάμ στα Ιεροσόλυμα.

Αξιοσημείωτο ήταν και το ενδιαφέρον του για τα μετόχια του Παναγίου Τάφου στο Φανάρι, στη Χάλκη και στο Βόσπορο, τα οποία και επανόρθωσε. Συνέβαλε ακόμα στην ανέγερση του  πατριαρχικού ναού του Αγίου Γεωργίου, καθώς και στην ανοικοδόμηση της Ζωοδόχου Πηγής  και της Αγίας Τριάδος στη Χάλκη.

Ο Πατριάρχης Αθανάσιος Ε΄ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για θέματα παιδείας. Ίδρυσε 7 σχολές στα Ιεροσόλυμα, Βηθλεέμ, Ιόππη, Ναζαρέτ και Πτολεμαϊδα, χρηματοδότησε το φιλολογικό Φροντιστήριο της Χάλκης και κατέβαλλε ετήσια συνδρομή στη Μεγάλη του Γένους Σχολή.

Σε προχωρημένη ηλικία παραιτήθηκε από το πατριαρχικό αξίωμα και ως μοναχός, αποσύρθηκε στο ναό του Αγίου Γεωργίου στο Βόσπορο, ως το τέλος της πολυτάραχης ζωής του.

Πηγή υλικού

Άρθρο της Φιλολόγου, κ. Δωροθέας Ανθοπούλου

Επιλογή υλικού 

Αικατερίνη Διαμαντοπούλου

Υπεύθυνη υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων