Παραδοσιακά Κάλαντα Πρωτοχρονιάς

Τα Κάλαντα είναι έθιμο που διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι σε ζεύγη ή και περισσότερα και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο η ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες, η φυσαρμόνικες. Τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, χτυπούν την πόρτα και ρωτούν: «Να τα πούμε;». Αν η απάντηση από τον νοικοκύρη η την νοικοκυρά είναι θετική, τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά». Ο νοικοκύρης τα ανταμείβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερά τους πρόσφερε μελομακάρονα η κουραμπιέδες. Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για κάθε γιορτή.


Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα. Πιστεύεται ότι η ιστορία τους προχωρεί πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Βρήκαν, μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα). Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Άλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς η δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.

Το τραγούδι της Ειρεσιώνης της εποχής του Ομήρου, το απαντάμε σήμερα με μικρές παραλλαγές στα κάλαντα της Θράκης:

«Στο σπίτι ετούτο πούρθαμε του πλουσιονοικοκύρη
ν ἀνοίξουνε οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα
να μπει ο πλούτος κι η χαρά κι η ποθητή ειρήνη
και να γεμίσουν τα σταμνιά μέλι, κρασί και λάδι
κι η σκάφη του ζυμώματος με φουσκωτό ζυμάρι».

 

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Πανελλήνια
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
ψιλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκεν ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται
κι όλους μας καταδέχεται
(η, άρχοντες τον κατέχετε)
από την Καισαρεία,
συ σ' αρχόντισσα κυρία.
Βαστά εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή,
χαρτί και καλαμάρι,
δες κι εμέ το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε,
τη μοίρα μου την έγραφε,
και το χαρτί ωμίλει,
Άγιέ μου καλέ Βασίλη.


Ταχιά-ταχιά ν' αρχιμηνιά
Ταχιά ταχιά ν' αρχιμηνιά,
ταχιά ν' αρχὴ του χρόνου
Πρώτα που βγήκε ο Χριστός,
στη γη να περπατήσει.
Και βγήκε και χαιρέτησε
όλους τους ζευγολάτες.
Κι ο πρώτος που χαιρέτησε
ήταν (ο) Αγιοβασίλης.
-Καλώς τα πας Βασίλειε,
καλό ζευγάρι έχεις!
-Καλό το λεν ἀφέντη μου,
καλό κι ευλογημένο!
Αφού το βλόγησ ὁ Χριστός
με το δεξί του χέρι,
με το δεξιό, με το ζερβό,
με το μαλαματένιο!
-Να σε ρωτήσω δέσποτα,
πόσα σακούλια σπέρνεις;
-Σπέρνω κριθάρι δώδεκα,
σταράκι δεκαπέντε,
ταγή και ρόβη δεκαοχτώ
κι από νωρίς στο σταύλο.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Κερκύρας
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, πρώτη του Γεναρίου.
Αύριο ξημερώνεται τ' Αγίου Βασιλείου.
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.
Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε!
- Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθε κατεβαίνεις;
- Από τη μάνα μ' έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω,
να μάθω τ' άγια γράμματα και τ' άγιο Ευαγγέλιο!
Σ' αυτὴν την πόρτα που ‘ρθαμε, πέτρα να μη ραγίσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χρόνια πολλά να ζήσει!
Να ζήσει χρόνους εκατό και να τους απεράσει,
και στων παιδιών του τις χαρές κουφέτα να μοιράσει!
Κυρά χρυσή, κυρ αργυρή, κυρά μαλαματένια,
που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια,
άνοιξε το πουγκάκι σου το μαργαριταρένιο,
και δώσε μ' ένα τάλληρο, ας είναι κι ασημένιο!
Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας,
κι ο Άγιος Βασίλειος να ναι βοήθειά σας.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Κεφαλλονιάς
Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει!
Ο μήνας που μας έρχεται, το χρόνο φανερώνει.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Την άδεια σας γυρεύουμε στο σπίτι σας να μπούμε!
Τον Άγιο με όργανα, και με φωνές να πούμε.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυό λαμπάδες!
και με το καλωσόρισμα, καλές σας εορτάδες.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Και πάλι ξανακοίταξα και είδα δυό στεφάνια!
Και με το καληνύχτισμα, καλά σας Θεοφάνεια.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Ζακύνθου
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος!
Υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος! (δις)
Να ζήσει ο κύρης ο καλός να ζήσει κι η κυρά του!
Όλα του κόσμου τ' αγαθὰ να έχει η φαμελιά του! (δις)
Να ζήσει τ ἀρχοντόπουλο πούχει καρδιά μεγάλη!
Σ' εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει... (δις)

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Μακεδονίας
Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός,
ήρθα να σας χαιρετήσω, δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός,
εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός.
Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά,
να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά,
σας αφήνω «καληνύχτα», και του χρόνου με υγειά.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Δυτικής Μακεδονίας
Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει,
σα φέτος και του χρόνου.
Εδώ σε τούτην την αυλή, στο μαρμαροστρωμένο,
εδώ χουν χίλια πρόβατα και δυο χιλιάδες γίδια.
Σαν τα μυρμήγκια περπατούν, σαν τα μελίσσια πάνε,
με τη φλογέρα τα λαλούν, με τ ν αντρειά τα διώχνουν.
Χρόνια πολλά, καλή χρονιά στο σπίτι σας.

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Ικαρίας
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά.
Κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ' άγιος θρόνος.
Άγιος Βασίλης έρχεται από τον κάβο Πάπα,
βαστάει και στην πλάτη του μία μαλλιαρή θυλάκα,
να βάλει μέσα τα ψωμιά, τις τηγανίτες, τα λεφτά.
-Εσένα, αφέντη, πρέπει σου καρέκλα καρυδένια,
για ν' ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια.
-Και πάλι ξαναπρέπει σου, βάλε στραβά το φέσι σου
και δίπλα το βρακί σου, για να σκάσουν οι εχθροί σου.
-Πολλά πάμε τ' αφέντη μας ας πούμε της κυράς μας.
-Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά ταπανοφρύδα
που έχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος,
και του κοράκου τα φτερά τα 'χεις ταπανοφρύδια
που όταν λουστείς και χτενιστείς και πας στην εκκλησιά σου
η στράτα ρόδα γέμισε απ' την περπατησιά σου.
-Πολλά ‘παμε και της κυράς, ας πούμε και της κόρης.
-Έχεις και κόρην όμορφη, που δεν έχει ιστορία,
ούτε στην Πόλη βρίσκεται, ούτε στη Βενετία.
-Έχεις και κόρη όμορφη, βάλτηνε στο ζεμπίλι
και κρέμασέ τηνε ψηλά, να μη τη φαν οἱ ψύλλοι.
-Πολλά ‘παμε, πολλά ‘παμε, μα δε μας εκεράσατε,
κι αν ακόμα θε να πούμε, βάλτε μας κρασί να πιούμε.
-Εφάγαμε τον πετεινό, να φάμε και την κότα
και δώστε μας το φλουράκι μας, να πάμε σ' άλλη πόρτα!

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Κρήτης
Ταχειά ταχειά ν ἀρχιχρονιὰ κι αρχή του Γεναρίου,
αύριο ξημερώνεται τα' αγίου Βασιλείου.
Πρώτα που βγήκεν ο Χριστός,
-άγιος και πνευματικός-
στη γη να περπατήσει,
εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες.
Τον πρώτο που χαιρέτησε ήτον Άγιο Βασίλης
-Καλώς τα κάνεις Βασιλειό, καλόν ζευγάριν έχεις.
-Καλό το λες αφέντη μου καλό και ευλογημένο,
που το βλογά η χάρη σου με το δεξιό σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό με το μαλαματένιο.
-Για πες μου Άη Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις;
-Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε
ταή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο.
Εθέρισα κι αλώνεψα κι έκαμα χίλια μόδια
και τα κορκοσκινίσματα χίλια και πεντακόσια.
Μα τ' άλλα δεν εμέτρησα γιατί Χριστός επέρνα.
Και κεια που στάθην ὁ Χριστός χρυσόν δεντρίν εβγήκεν,
και κεια που μεταπάτησε χρυσό κυπαρισσάκι
πούχε στην μέση τον σταυρό και στην κορφή την βρύση.
Στα μεσοκλωναράκια του πέρδικα κακαρίζει.
-Κακάριζε κακάριζε πέρδικα κορωνάτη,
μα επά τον έχουν τον υγιό, το μοσχοκανακάρη...

 

Επιλογή υλικού: 
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου

Υπεύθυνη Υλικού των Ιστοχώρων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων




ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ
Powered by active³ CMS - 28/03/2024 3:52:30 μμ