«…Ει μη εν προσευχή και νηστεία»
Είναι φανερό ότι πολλοί άνθρωποι σήμερα παρεξηγούν τον πραγματικό πνευματικό σκοπό της νηστείας. Για μερικούς νηστεία σημαίνει ένα συμβολικό περιορισμό σε κάτι. Για άλλους νηστεία είναι μια προσεκτική τήρηση των νηστευτικών κανόνων. Αλλά και στις δύο περιπτώσεις, σπάνια η νηστεία συνδέεται με την όλη προσπάθεια της Μεγάλης Σαρακοστής. Καλό θα ήταν να κατανοήσουμε τη διδασκαλία της Εκκλησίας για τη σκοπιμότητα της νηστείας.
Η νηστεία είναι το μέσο, με το οποίο ο άνθρωπος επανορθώνει την αληθινή πνευματική του φύση. Δεν είναι μια θεωρητική, αλλά μια αληθινά πρακτική πρόκληση, που καταφέρνει να μας πείσει ότι δεν εξαρτόμαστε μόνο από τον άρτο και να οικοδομήσει όλη την ανθρώπινη γνώση, την επιστήμη και όλη την ύπαρξη πάνω σε αυτό. Έχει ύψιστη σημασία το ότι ο Χριστός νήστεψε. Η νηστεία είναι ο πραγματικός αγώνας κατά του πονηρού. Και όμως, αν κάποιος στερημένος ανακαλύψει ότι μπορεί πραγματικά να γίνει ανεξάρτητος από αυτό το αίσθημα της πείνας και ότι δε θα καταστραφεί από αυτό, τότε μπορεί να το μετατρέψει σε πηγή πνευματικής δύναμης και νίκης.
Στη ζωή της πρώτης Εκκλησίας, νηστεία σημαίνει αυστηρή αποχή από τις τροφές. Εδώ όμως ανακαλύπτουμε ακόμα ότι η νηστεία σαν μια σωματική προσπάθεια δεν έχει κανένα νόημα, χωρίς το πνευματικό συμπλήρωμά της «… εν νηστεία και προσευχή». Αυτό σημαίνει ότι χωρίς την αντίστοιχη πνευματική προσπάθεια, χωρίς να τρεφόμαστε με τη Θεία Πραγματικότητα, χωρίς να ανακαλύψουμε την ολοκληρωτική μας εξάρτηση από το Θεό και μόνο από Αυτόν, η σωματική νηστεία θα καταντήσει άκαρπη. Αν ο ίδιος ο Χριστός πειράστηκε ενώ νήστευε, εμείς δεν έχουμε την παραμικρή πιθανότητα να αποφύγουμε έναν τέτοιο πειρασμό. Η σωματική νηστεία είναι απαραίτητη μεν, αλλά χάνει κάθε νόημα και γίνεται αληθινά επικίνδυνη αν ξεκοπεί από την πνευματική προσπάθεια και από την προσευχή. Η νηστεία είναι μια κατάσταση που τη βίωναν απόλυτα οι Άγιοι. Θα ήταν αλαζονικό και επικίνδυνο για μας αν δοκιμάζαμε κάτι τέτοιο χωρίς διάκριση και προσοχή. Η πορεία της Μεγάλης Σαρακοστής μας υπενθυμίζει συνέχεια τις δυσκολίες, τα εμπόδια και τους πειρασμούς που περιμένουν όσους νομίζουν ότι μπορούν να στηριχτούν στη δύναμη της θέλησής τους και όχι στο Θεό. Για το λόγο αυτό, εκείνο που πρώτα απ΄ όλα χρειαζόμαστε είναι μια πνευματική προετοιμασία για την προσπάθεια της νηστείας. Και αυτή είναι να ζητήσουμε από το Θεό βοήθεια και επίσης να κάνουμε τη νηστεία μας θεο-κεντρική. Να νηστεύουμε εν ονόματι του Θεού. Πρέπει να ξανανιώσουμε ότι το σώμα μας είναι Ναός της ψυχής. Είναι ανάγκη να υιοθετήσουμε το σεβασμό που απαιτείται για το σώμα, την τροφή και για το σωστό τρόπο της ζωής μας.
Σύμφωνα με όσα είπαμε παραπάνω η νηστεία μπορεί να βιωθεί σαν υπενθύμιση του Θεού και σαν διαρκής προσπάθεια συγκέντρωσης του νου μας στο Θεό. Όποιος το έχει δοκιμάσει αυτό - έστω και για λίγο – ξέρει ότι η ασκητική νηστεία αντί να μας αδυνατίζει, μας ξαλαφρώνει, μας κάνει νηφάλιους και χαρούμενους. Αυτός που νηστεύει, παίρνει την τροφή σαν αληθινό δώρο του Θεού. Είναι συνέχεια στραμμένος προς τον εσωτερικό κόσμο, ο οποίος, ανεξήγητα, γίνεται ένα είδος τροφής. Η ποσότητα της τροφής που πρέπει να τρώει κανείς κατά τη νηστεία και ο ρυθμός και η ποιότητα της τροφής εξαρτώνται από τις ατομικές μας δυνατότητες και τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής μας. Αλλά η βάση είναι ξεκάθαρη: είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο «κακός εαυτός μας» συνέχεια μεταμορφώνεται από την προσευχή, τη μνήμη, την προσοχή και τη στροφή προς το Θεό.
Η νηστεία είναι ανάγκη να συνδυάζεται με τη Θεία Ευχαριστία. Το βασικό σημείο είναι να ζούμε όλη την κάθε μέρα ως μια μέρα προσδοκίας, ελπίδας, ανάγκης να βιώσουμε το Θεό.
Καλό είναι να θυμόμαστε ότι όσο περιορισμένη και αν είναι η νηστεία μας – εφόσον είναι αληθινή νηστεία – θα μας οδηγήσει στον πειρασμό, στην αδυναμία και στην αμφιβολία. Με άλλα λόγια δηλαδή θα είναι μια πραγματική μάχη και πιθανόν να αποτύχουμε πολλές φορές. Αλλά αν ανακαλύψουμε ότι η χριστιανική ζωή είναι μάχη και προσπάθεια, τότε βρήκαμε το βασικό νόημα της νηστείας. Μια πίστη που δεν έχει ξεπεράσει τις αμφιβολίες και τον πειρασμό σπάνια μπορεί να θεωρηθεί αληθινή πίστη. Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία πρόοδο στη χριστιανική ζωή χωρίς την πικρή εμπειρία της αποτυχίας. Πάρα πολλοί άνθρωποι αρχίζουν να νηστεύουν με ενθουσιασμό και σταματούν μετά την πρώτη αποτυχία. Αυτή όμως αποτελεί και την πραγματική δοκιμή. Αν μετά την αποτυχία και τη συνθηκολόγηση με τις ορέξεις μας και τα πάθη μας δεν ξαναγυρίσουμε σε όλα από την αρχή και δεν υποχωρήσουμε όσες φορές κι αν αποτύχουμε, αργά ή γρήγορα η νηστεία μας θα φέρει τους πνευματικούς καρπούς της. Ανάμεσα στην αγιότητα και την απογοήτευση – απόγνωση βρίσκεται η μεγάλη και θεϊκή αρετή της υπομονής. Υπομονή πρώτα από όλα για τον εαυτό μας. Δεν υπάρχει σύντομος δρόμος για την αγιότητα. Για κάθε σκαλοπάτι πρέπει να πληρώσουμε ολόκληρο το αντίτιμο. Έτσι, το καλύτερο και ασφαλέστερο είναι να αρχίσουμε με το ελάχιστο – ακριβώς λίγο πάνω από τις φυσικές μας δυνατότητες και να αυξήσουμε τις προσπάθειές μας λίγο λίγο, παρά να επιχειρήσουμε άλματα σε μεγάλα ύψη στην αρχή και κατόπιν να έχουμε ανορθόδοξη πτώση.
Συμπερασματικά, από μια συμβατική και τυπική νηστεία – δηλαδή νηστεία από υποχρέωση και συνήθεια – πρέπει να γυρίσουμε στην πραγματική νηστεία. Ας είναι περιορισμένη και ταπεινή, αλλά να είναι συνεχής και αποφασιστική. Ας αντιμετωπίσουμε έντιμα τις πνευματικές και φυσικές μας δυνατότητες και ας ενεργήσουμε ανάλογα. Ας θυμόμαστε πάντως ότι δεν μπορούμε να νηστέψουμε, χωρίς να ενεργοποιήσουμε στη ζωή μας τα θεϊκά λόγια «τα δυνατά παρ’ ανθρώποις δυνατά εστί παρά τω Θεώ».
Πηγή υλικού
Μεγάλη Σαρακοστή – Πορεία προς το Πάσχα, Alexander Schmemann, μτφρ. Ελένη Γκανούρη, Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα 1999
Επιλογή υλικού
Αικατερίνη Διαμαντοπούλου,
Θεολόγος ΜΑ - Φιλόλογος PhD Φιλοσοφίας